Trong quá trình thực thi nguyên tắc này thường nảy sinh mâu thuẫn nếu không xử lý dễ dẫn đến không thống nhất giữa tập trung và dân chủ. Trong quá trình thực hiện nếu để tập trung đối lập với dân chủ, hoặc giải quyết mối quan hệ này không hữu cơ gắn bó với nhau sẽ dễ dẫn đến dân chủ hình thức, thống nhất một chiều, ít tranh luận thảo luận thấu đáo hoặc hiểu không đúng nguyên tắc này dẫn đến mất đoàn kết nội bộ. Tập trung yếu một phần quan trọng là thiếu dân chủ. Nhưng ngược lại sự tập trung quá mức, tách khỏi cơ sở dân chủ thì dễ nảy sinh bệnh quan liêu.
Sức mạnh của Đảng là ở chế độ tập trung, tập trung càng cao thì sức chiến đấu càng mạnh nhưng đó phải là tập trung trên cơ sở dân chủ. Thiếu dân chủ trong Đảng sẽ làm cho đảng viên trở nên thụ động, mất dần vai trò làm chủ, mất dần tính tự giác sáng tạo, nuôi dưỡng tệ quan liêu ở một bộ phận trong Đảng. Nhưng nếu tập trung quá mức thì dễ đi đến độc đoán chuyên quyền, là mảnh đất tốt nuôi dưỡng chủ nghĩa cơ hội.
Mục tiêu tổng quát mà Đại hội XI của Đảng đề ra cho 5 năm đến là phát huy dân chủ và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc…
Để thực hiện mục tiêu phát huy dân chủ trong xã hội thì trước hết phải đảm bảo dân chủ trong Đảng. Thiếu dân chủ trong Đảng là một trong những nguyên nhân dẫn đến quyền làm chủ của quần chúng bị vi phạm. Đương nhiên khi thực hiện dân chủ phải đi đôi với kỷ cương: Trong Đảng là kỷ luật, ngoài xã hội là pháp luật. Đây là đòi hỏi tự thân của nguyên tắc tập trung dân chủ. Thực tiễn vừa qua ở nơi nào thiếu kỷ luật, kỷ cương, luật pháp thì không thể có dân chủ.
Trước yêu cầu nhiệm vụ mà Nghị quyết Đại hội XI của Đảng đã đề ra, Đảng ta thường xuyên tự đổi mới, tự chỉnh đốn, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng về mọi mặt; xây dựng Đảng thực sự vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức, có đạo đức cách mạng trong sáng, có tầm trí tuệ cao, có phương thức lãnh đạo khoa học, gắn bó mật thiết với nhân dân, đủ sức đoàn kết toàn dân, vượt qua mọi khó khăn, thử thách thực hiện thắng lợi đường lối đổi mới của Đảng vì mục tiêu: “Dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”. Vì vậy trong thời gian đến, Đảng Cộng sản Việt Nam kiên trì nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và sinh hoạt đảng, chống mọi biểu hiện vi phạm quyền làm chủ, chống dân chủ hình thức cũng như chống sự lợi dụng dân chủ để mưu cầu lợi ích riêng.
Để Đảng ta thực sự là tấm gương về dân chủ, theo chúng tôi trong thời gian đến các tổ chức đảng phải thể hiện đúng dân chủ trong sinh hoạt, kể cả sinh hoạt cấp ủy các cấp, dân chủ trong mối quan hệ giữa các thành viên trong cấp ủy, giữa cấp ủy cấp trên với cấp ủy cấp dưới, giữa cấp ủy với đảng viên. Cần có hình thức, cơ chế đảm bảo quyền của đảng viên được thông tin, được tham gia trong quá trình quyết định các chủ trương, đường lối của Đảng, được phê bình, chất vấn và trả lời trong sinh hoạt, quyền bảo lưu ý kiến.
Đảng đòi hỏi đảng viên phải nói và làm đúng đường lối, nghị quyết của Đảng sau khi được thông qua một cách dân chủ và đúng nguyên tắc tập trung. Đó là điều tối thiểu để Đảng thực hiện được vai trò tiên phong lãnh đạo quần chúng, là đòi hỏi của chính nguyên tắc tập trung dân chủ.
Do đó trong thời gian đến, chúng tôi thiết nghĩ Đảng cần tiếp tục cụ thể hóa để thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, đây là một trong những nội dung quan trọng của xây dựng Đảng về tổ chức, làm cho tổ chức cơ sở đảng thực sự là hạt nhân chính trị ở cơ sở, có khả năng lãnh đạo quy tụ sức mạnh của toàn dân để hoàn thành các mục tiêu nhiệm vụ nặng nề trong những năm đến.
Sức mạnh của Đảng là ở chế độ tập trung, tập trung càng cao thì sức chiến đấu càng mạnh nhưng đó phải là tập trung trên cơ sở dân chủ. Thiếu dân chủ trong Đảng sẽ làm cho đảng viên trở nên thụ động, mất dần vai trò làm chủ, mất dần tính tự giác sáng tạo, nuôi dưỡng tệ quan liêu ở một bộ phận trong Đảng. Nhưng nếu tập trung quá mức thì dễ đi đến độc đoán chuyên quyền, là mảnh đất tốt nuôi dưỡng chủ nghĩa cơ hội.
Mục tiêu tổng quát mà Đại hội XI của Đảng đề ra cho 5 năm đến là phát huy dân chủ và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc…
Để thực hiện mục tiêu phát huy dân chủ trong xã hội thì trước hết phải đảm bảo dân chủ trong Đảng. Thiếu dân chủ trong Đảng là một trong những nguyên nhân dẫn đến quyền làm chủ của quần chúng bị vi phạm. Đương nhiên khi thực hiện dân chủ phải đi đôi với kỷ cương: Trong Đảng là kỷ luật, ngoài xã hội là pháp luật. Đây là đòi hỏi tự thân của nguyên tắc tập trung dân chủ. Thực tiễn vừa qua ở nơi nào thiếu kỷ luật, kỷ cương, luật pháp thì không thể có dân chủ.
Trước yêu cầu nhiệm vụ mà Nghị quyết Đại hội XI của Đảng đã đề ra, Đảng ta thường xuyên tự đổi mới, tự chỉnh đốn, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng về mọi mặt; xây dựng Đảng thực sự vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức, có đạo đức cách mạng trong sáng, có tầm trí tuệ cao, có phương thức lãnh đạo khoa học, gắn bó mật thiết với nhân dân, đủ sức đoàn kết toàn dân, vượt qua mọi khó khăn, thử thách thực hiện thắng lợi đường lối đổi mới của Đảng vì mục tiêu: “Dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”. Vì vậy trong thời gian đến, Đảng Cộng sản Việt Nam kiên trì nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và sinh hoạt đảng, chống mọi biểu hiện vi phạm quyền làm chủ, chống dân chủ hình thức cũng như chống sự lợi dụng dân chủ để mưu cầu lợi ích riêng.
Để Đảng ta thực sự là tấm gương về dân chủ, theo chúng tôi trong thời gian đến các tổ chức đảng phải thể hiện đúng dân chủ trong sinh hoạt, kể cả sinh hoạt cấp ủy các cấp, dân chủ trong mối quan hệ giữa các thành viên trong cấp ủy, giữa cấp ủy cấp trên với cấp ủy cấp dưới, giữa cấp ủy với đảng viên. Cần có hình thức, cơ chế đảm bảo quyền của đảng viên được thông tin, được tham gia trong quá trình quyết định các chủ trương, đường lối của Đảng, được phê bình, chất vấn và trả lời trong sinh hoạt, quyền bảo lưu ý kiến.
Đảng đòi hỏi đảng viên phải nói và làm đúng đường lối, nghị quyết của Đảng sau khi được thông qua một cách dân chủ và đúng nguyên tắc tập trung. Đó là điều tối thiểu để Đảng thực hiện được vai trò tiên phong lãnh đạo quần chúng, là đòi hỏi của chính nguyên tắc tập trung dân chủ.
Do đó trong thời gian đến, chúng tôi thiết nghĩ Đảng cần tiếp tục cụ thể hóa để thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, đây là một trong những nội dung quan trọng của xây dựng Đảng về tổ chức, làm cho tổ chức cơ sở đảng thực sự là hạt nhân chính trị ở cơ sở, có khả năng lãnh đạo quy tụ sức mạnh của toàn dân để hoàn thành các mục tiêu nhiệm vụ nặng nề trong những năm đến.
Nguyễn Phi