.
Trong chuyến công tác cuối tháng 9, đầu tháng 10-2011, chúng tôi được đặt chân đến một bản làng kỳ lạ của nước bạn Lào, đó là bản Ka Lô. Nơi ấy, không kể nam nữ, già trẻ, cả bản suốt ngày say xưa bên một thứ “đặc sản” không thể thiếu: Ống thuốc lào. Nhiều câu chuyện thú vị cũng nảy sinh từ thứ thuốc này…
Nhập “bản nghiện” có một không hai
Sau khi hoàn tất thủ tục tại đồn biên phòng Viêng Xây, cụm bản Tà Vàng, chúng tôi cùng đoàn công tác của huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam lên đường qua vùng biên giới Lào. Trưởng bản Ka Lô- ông San Chăn tiếp đón, bắt tay đoàn với một hình ảnh khá “kỳ quặc”: Ngậm ống thuốc lào trên miệng. Thấy ai cũng tròn mắt hướng về chiếc ống điếu, ông San Chăn chỉ tay về phía những gia đình đang quây quần bên nhau, nói sành tiếng Việt: Ở đây, trừ trẻ con dưới 7 tuổi, còn lại đều biết hút thuốc lào. Đúng là một “phong tục” độc nhất vô nhị, chỉ có ở Ka Lô. Hèn gì trước giờ lên đường, lãnh đạo huyện Tây Giang cứ “dấm dúi” mãi, chỉ tiết lộ sơ sài, rằng Ka Lô là bản nghèo, bản đông con và có nhiều người nghiện. Té ra là nghiện thuốc lào.
Với người dân Ka Lô, kết quả thu hoạch vụ mùa các mặt hàng nông sản chỉ bằng 50% so với vùng đồng bào dân tộc của các tỉnh miền Trung- Tây Nguyên Việt Nam. Sở dĩ bà con nơi đây bớt đói, đời sống nhỉnh lên từng ngày đều nhờ Bộ đội Biên phòng các đồn phía Việt Nam. Không chỉ giúp gạo, muối, dạy cho cái chữ, cách quy hoạch vườn đồi, trồng cây, mà ngay cả lợp mái nhà, chiến sĩ biên phòng cũng lo cho.
Về dân số, các cặp vợ chồng ở đây ai nấy “thi nhau” đẻ. Toàn bản có 62 hộ gia đình mà nhân khẩu lên đến gần 500 người, trung bình mỗi cặp vợ chồng sinh từ 4- 8 đứa, có người gần cả chục. Điển hình như San Đen (36 tuổi) có 9 đứa con. Tôi hỏi: Sao nghèo mà đẻ nhiều thế? Đen cười vang rừng, hồn nhiên: “Nghèo một tí nhưng đông con thấy vui, một hai năm đẻ một đứa. Con mình đứa nào cũng ăn cháo sắn, uống nước suối, nhưng chúng cứ khỏe như vâm”. Chẳng biết Đen thật hay đùa, chứ như lời cậu ta thì sắp tới định cho vợ đẻ thêm 1 cháu nữa cho chẵn chục. Kể chuyện đến đây, Đen bật máy lửa, rít điếu thuốc lào sòng sọc. Với Đen, ống điếu thuốc lào như “người vợ” thứ 2 của mình vậy, không thể bỏ được ngày nào!
Chúng tôi đi sâu vào giữa bản, hàng chục người bu lại khi thấy khách lạ. Từ già tới trẻ, trai lẫn gái, trên miệng ai cũng thường trực ống thuốc lào, khói bay nghi ngút. Mới lên 8 tuổi, San Úi đã được bố mẹ “tập huấn” cho hút thuốc lào được hơn một năm. Úi bảo: “Cháu tập hút thuốc chừng nửa tháng là quen. Mới đầu hút bị say, nhiều lúc sặc lên mũi, ho sù sụ, nhưng nay rít ngọt lắm rồi. Chỉ một tiếng đồng hồ không có ống điếu hút thấy khó chịu lắm”. Cứ thế, dù ở nhà hay theo ba mẹ lên rẫy gùi sắn, Úi đều thủ ống điếu bên mình. Cùng tuổi với Úi, Sương- bé gái con anh Phia cũng thèm hút thuốc lào như lúa hạn gặp mưa rào. Theo trưởng bản San Chăn, người dân của bản nếu thiếu thuốc lào một ngày chịu không nổi. Cả bản có 500 nhân khẩu thì tới hơn 400 người 7 tuổi trở lên, và 100% biết hút, thích hút thuốc lào.
Chúng tôi đi dọc bản, vào từng nhà, đâu đâu cũng ngửi thấy mùi thuốc, ai đó nếu không quen chỉ còn nước bịt mũi, ho sù sụ. Người ngồi trong bếp, người trên sàn nhà, ngoài ruộng, góc chợ… hình ảnh người Ka Lô hút thuốc lào như một “tập tục” không thể bỏ…
Không hút thuốc lào, chẳng ai thương yêu!?
Tôi nghe một người cao niên trong làng nhớ lại câu chuyện “kỳ lạ” mà sặc cười. Cụ Hào Zeng, 80 tuổi kể tỉ mẫn câu chuyện của một anh chàng tên Hẹo trong bản đi tìm “bắt” vợ cách đây 6 năm. “Thời đó, thằng Hẹo thích bé Liên đến ngẩn ngơ. Liên cũng vậy, muốn một ngày được cùng Hẹo nên đôi, nhưng khổ nỗi, lớn lên, Hẹo không hút thuốc lào bao giờ. Biết chuyện, chính Liên là người nói lời chia tay”. Buồn bã lắm nhưng Hẹo quyết không đụng đến ống điếu, nhưng cuối cùng để có được một gia đình, cách đây hai năm, Hẹo đành phải miễn cưỡng: Tập hút thuốc lào để đi tìm cho mình cái nửa kia. Cũng theo lời cụ Zeng, người dân của bản quen rồi, chẳng ai bảo ai, cứ lên 7, lên 8 là tập hút thuốc thôi. Đói ăn còn có thể chịu được chứ ống điếu là vật bất ly thân, ai cũng rít thiện nghệ.
Gặp chúng tôi, khi đặt vấn đề hãy nói một chút về mình, cô bé Xoan luôn có nụ cười thường trực trên môi, đứng cạnh chú Bộ đội biên phòng gật gật, nhưng “để em hút một hơi thuốc lào đã nhé”- Xoan bảo. Xoan năm nay lên 18 tuổi, nước da trắng căng tròn. Xoan lấy chồng từ thủa 13, đến năm 18 Xoan đà (đã) 5 con! Xoan kể, biết hút thuốc lào năm 8 tuổi theo lời dạy của bố mẹ. Ở bản Ka Lô, người nào không biết hút thuốc lào dù nam hay nữ đều ít người để ý. Đặc biệt, đến tuổi lấy vợ lấy chồng, không hút thuốc lào chẳng ai ưa, mà nặng hơn chắc chắn “ế”. Nói xong, Xoan lại đưa điếu lên miệng, rít sòng sọc, nhả khói bay trắng đầu, rồi tiếp lời: Chiếc ống điếu này bố mẹ sắm cho trước khi đi lấy chồng, em giữ nó đến bay giờ. Lắm lúc có người xin hút chung em đều từ chối, bởi với em, đó là vật quý bố mẹ tặng cho, chỉ muốn sử dụng một mình.
Đúng là xung quanh chuyện ống thuốc lào ở bản Ka Lô có khá nhiều huyền thoại. Có chuyện thú vị đến mức ai nghe qua cũng cười, thậm chí cười ra nước mắt. Cháu của trưởng bản San Chăn- cậu San Vin là minh chứng sống. Cách đây 9 năm, Vin đi tìm vợ, nhưng vốn không hút thuốc lào, chẳng ai ưa. Rồi Vin đi làm thuê bên các bản làng quanh thị trấn A Lưới, Thừa Thiên Huế với hy vọng sẽ tìm được vợ về và “cải cách” cái kiểu “không hút thuốc lào không có ai ưa, không lấy được chồng, được vợ”, nhưng không có kết quả. Chẳng tìm được ai, Vin đành trở về Ka Lô tập hút thuốc lào và cưới được vợ- bé Lài năm 2007. Ngặt nỗi, khi cưới xong, Vin tính đường bỏ thuốc thì bị vợ “dọa”: Nếu bỏ thuốc sẽ không cho ngủ cùng.
Rời khỏi Ka Lô, tôi được người dân nơi đây cho hay, những chuyện bi hài xung quanh chiếc ống thuốc lào nơi đây hoàn toàn không phải là hủ tục hay tập tục gì, mà nó chỉ là một thói quen của người dân trong bản. Đến khi rời khỏi bản rồi, tôi vẫn thắc mắc tự hỏi mình: Sao lại có bản làng lạ kỳ, khác người đến vậy? Nhưng dẫu sao, chuyến xuất ngoại cũng để lại trong tôi khá nhiều ấn tượng…
Nhập “bản nghiện” có một không hai
Sau khi hoàn tất thủ tục tại đồn biên phòng Viêng Xây, cụm bản Tà Vàng, chúng tôi cùng đoàn công tác của huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam lên đường qua vùng biên giới Lào. Trưởng bản Ka Lô- ông San Chăn tiếp đón, bắt tay đoàn với một hình ảnh khá “kỳ quặc”: Ngậm ống thuốc lào trên miệng. Thấy ai cũng tròn mắt hướng về chiếc ống điếu, ông San Chăn chỉ tay về phía những gia đình đang quây quần bên nhau, nói sành tiếng Việt: Ở đây, trừ trẻ con dưới 7 tuổi, còn lại đều biết hút thuốc lào. Đúng là một “phong tục” độc nhất vô nhị, chỉ có ở Ka Lô. Hèn gì trước giờ lên đường, lãnh đạo huyện Tây Giang cứ “dấm dúi” mãi, chỉ tiết lộ sơ sài, rằng Ka Lô là bản nghèo, bản đông con và có nhiều người nghiện. Té ra là nghiện thuốc lào.
 |
| Người dân Ka Lô, từ già trẻ, gái trai đều mê ống điếu thuốc lào. Ảnh: Công Hạnh |
Về dân số, các cặp vợ chồng ở đây ai nấy “thi nhau” đẻ. Toàn bản có 62 hộ gia đình mà nhân khẩu lên đến gần 500 người, trung bình mỗi cặp vợ chồng sinh từ 4- 8 đứa, có người gần cả chục. Điển hình như San Đen (36 tuổi) có 9 đứa con. Tôi hỏi: Sao nghèo mà đẻ nhiều thế? Đen cười vang rừng, hồn nhiên: “Nghèo một tí nhưng đông con thấy vui, một hai năm đẻ một đứa. Con mình đứa nào cũng ăn cháo sắn, uống nước suối, nhưng chúng cứ khỏe như vâm”. Chẳng biết Đen thật hay đùa, chứ như lời cậu ta thì sắp tới định cho vợ đẻ thêm 1 cháu nữa cho chẵn chục. Kể chuyện đến đây, Đen bật máy lửa, rít điếu thuốc lào sòng sọc. Với Đen, ống điếu thuốc lào như “người vợ” thứ 2 của mình vậy, không thể bỏ được ngày nào!
Chúng tôi đi sâu vào giữa bản, hàng chục người bu lại khi thấy khách lạ. Từ già tới trẻ, trai lẫn gái, trên miệng ai cũng thường trực ống thuốc lào, khói bay nghi ngút. Mới lên 8 tuổi, San Úi đã được bố mẹ “tập huấn” cho hút thuốc lào được hơn một năm. Úi bảo: “Cháu tập hút thuốc chừng nửa tháng là quen. Mới đầu hút bị say, nhiều lúc sặc lên mũi, ho sù sụ, nhưng nay rít ngọt lắm rồi. Chỉ một tiếng đồng hồ không có ống điếu hút thấy khó chịu lắm”. Cứ thế, dù ở nhà hay theo ba mẹ lên rẫy gùi sắn, Úi đều thủ ống điếu bên mình. Cùng tuổi với Úi, Sương- bé gái con anh Phia cũng thèm hút thuốc lào như lúa hạn gặp mưa rào. Theo trưởng bản San Chăn, người dân của bản nếu thiếu thuốc lào một ngày chịu không nổi. Cả bản có 500 nhân khẩu thì tới hơn 400 người 7 tuổi trở lên, và 100% biết hút, thích hút thuốc lào.
Chúng tôi đi dọc bản, vào từng nhà, đâu đâu cũng ngửi thấy mùi thuốc, ai đó nếu không quen chỉ còn nước bịt mũi, ho sù sụ. Người ngồi trong bếp, người trên sàn nhà, ngoài ruộng, góc chợ… hình ảnh người Ka Lô hút thuốc lào như một “tập tục” không thể bỏ…
Không hút thuốc lào, chẳng ai thương yêu!?
 |
| Bé Xoan cùng chiếc ống điếu của mẹ bên chú Bộ đội Biên phòng. Ảnh: Công Hạnh |
Gặp chúng tôi, khi đặt vấn đề hãy nói một chút về mình, cô bé Xoan luôn có nụ cười thường trực trên môi, đứng cạnh chú Bộ đội biên phòng gật gật, nhưng “để em hút một hơi thuốc lào đã nhé”- Xoan bảo. Xoan năm nay lên 18 tuổi, nước da trắng căng tròn. Xoan lấy chồng từ thủa 13, đến năm 18 Xoan đà (đã) 5 con! Xoan kể, biết hút thuốc lào năm 8 tuổi theo lời dạy của bố mẹ. Ở bản Ka Lô, người nào không biết hút thuốc lào dù nam hay nữ đều ít người để ý. Đặc biệt, đến tuổi lấy vợ lấy chồng, không hút thuốc lào chẳng ai ưa, mà nặng hơn chắc chắn “ế”. Nói xong, Xoan lại đưa điếu lên miệng, rít sòng sọc, nhả khói bay trắng đầu, rồi tiếp lời: Chiếc ống điếu này bố mẹ sắm cho trước khi đi lấy chồng, em giữ nó đến bay giờ. Lắm lúc có người xin hút chung em đều từ chối, bởi với em, đó là vật quý bố mẹ tặng cho, chỉ muốn sử dụng một mình.
| Chuyện nghiện thuốc lào ở Ka Lô không hoàn toàn xuất phát từ thói quen muôn đời nay, mà chỉ mới có từ khoảng năm 1980. Thời ấy, vài người trong bản qua đi làm rẫy thuê cho đồng bào huyện A Lưới, Thừa Thiên Huế, thấy người phía Bắc Việt Nam làm ăn sinh sống ở đây hút thứ thuốc này nên tập hút rồi quen. Từ đó, họ xin cây giống về Ka Lô trồng, tự làm ống điếu hút, ai dè về sau cả bản từ nam tới nữ đều hút như một quy luật tự nhiên. Hiện mỗi người dân trong bản ít nhất cũng trồng từ 2.000- 3.000 gốc thuốc. Nếu nhà nào mất mùa, hoặc cây thuốc chết thì xin hoặc mua của những nhà khác để hút, chờ gây giống lại. |
 |
| Hiếm khi thấy khoảnh khắc San Đen không hút thuốc lào (trong ảnh, San Đen cùng 9 người con). Ảnh: Công Hạnh |
Rời khỏi Ka Lô, tôi được người dân nơi đây cho hay, những chuyện bi hài xung quanh chiếc ống thuốc lào nơi đây hoàn toàn không phải là hủ tục hay tập tục gì, mà nó chỉ là một thói quen của người dân trong bản. Đến khi rời khỏi bản rồi, tôi vẫn thắc mắc tự hỏi mình: Sao lại có bản làng lạ kỳ, khác người đến vậy? Nhưng dẫu sao, chuyến xuất ngoại cũng để lại trong tôi khá nhiều ấn tượng…
Quỳnh Nga
