Đây cũng là làng cổ lưu giữ một lễ hội độc đáo, diễn ra theo định kỳ 5 năm một lần. Năm Ất Tỵ 2025, Phú Đô vào hội lớn, chính hội diễn ra đến hết ngày 8.1 (âm lịch).
Từ sớm ngày chính hội làng Phú Đô, khắp các ngả đường trong làng, các gia đình bày bàn thờ là mâm cúng dâng lễ thánh.
Đường làng cờ xí rợp trời, người người hân hoan hướng về đình làng, nơi thờ các vị thành hoàng như Đào Lang Vương Lý Thiên Bảo (499 - 555); 2 vị thánh: Đinh Dự, Đinh Lễ; 2 bà hoàng là 2 chị em người Phú Đô: Nguyễn Thị Phương, Nguyễn Thị An, ông tổ nghề bún Hồ Nguyên Thơ… để chuẩn bị vào đám rước long trọng.
Dựa theo sử sách, Lý Thiên Bảo chính là anh trai của vua Lý Nam Đế (503 - 548) - vị vua đầu tiên của nhà tiền Lý và nước Vạn Xuân. Lý Thiên Bảo là người sáng lập ra nước Dã Năng ở Ai Lao và xưng vương tại đó.
Hai bà hoàng ở Phú Đô là Nguyễn Thị Phương và Nguyễn Thị An sinh thời là con của ông Nguyễn Duy Tình, cũng là người làng Phú Đô. Bà Nguyễn Thị Phương được vua Lê Anh Tông phong làm hoàng hậu, em là Nguyễn Thị An được phong làm nguyên phi. Do vậy, Phú Đô cũng là ngôi làng đặc biệt, hiếm gặp ở xứ Bắc bộ thờ cùng lúc nhiều vị thành hoàng làng.
Mỗi dịp hội làng, các hoạt động sẽ diễn ra trong 2 ngày, thường là 7 và 8 tháng giêng âm lịch. Ở ngày đầu lễ hội, chủ yếu là các hoạt động chuẩn bị, bắt đầu từ đầu giờ chiều, cả làng hội quân.
Quân ở đây là những nam thanh nữ tú, các hội nhóm từ phụ nữ, phụ lão, cụ ông, cụ bà… tập trung ở sân đình và tiến hành một nghi thức gọi là lễ "rước liềm", như cuộc tổng duyệt lễ rước chuẩn bị cho chính hội ngày hôm sau.
Ở lễ rước liềm, khi 7 cỗ kiệu ở sân đình lần lượt khởi kiệu, gồm có 2 kiệu long đình, 2 kiệu án hương, kiệu 2 bà, kiệu đức thánh cả, kiệu đức ông nhưng điều khác biệt là các cỗ kiệu đều để trống không có áo mão hay đồ vật cúng tế trên đó, bởi thánh chưa ngự về. Phải đến ngày hôm sau khi làng vào chính hội, các kiệu mới được trang hoàng đầy đủ.
Chính hội bắt đầu tại sân đình, các vị bô lão, cùng quan khách thực hiện các nghi thức tế bái, vị chủ tế là cụ thủ từ Nguyễn Tiến Nghĩa gióng trống khai hội.
Tiếp đến, phần rộn ràng, huyên náo và được mong chờ nhất ở hội làng bún Phú Đô là xem đoàn rước gồm 8 cỗ kiệu, một ông ngựa đi qua các ngả đường trong làng cho đến giờ Ngọ, các cỗ kiệu tề tựu về bãi Tế Yến để quân nghỉ ngơi, dưỡng sức, thụ lộc.
Cùng lúc tại bãi Tế Yến sẽ diễn ra nghi thức cúng tế là lễ vật dâng thánh như các loại bún, xôi, gà, lợn...
Bắt đầu từ 14 giờ, các cỗ kiệu lại khởi hành xuống Quán làng, Đền Sa Đôi, đến chiều tối mới tề tựu về lại đình làng. Đến 21 giờ cùng ngày, phần rước sẽ hoàn tất và các quân tập trung trước sân đình lễ thánh và báo công, kết thúc ngày hội đầy vui nhộn, hào hứng.
Điều đặc biệt ở hội làng Phú Đô trong lễ rước, là hiện tượng kiệu bay. Trong 8 cỗ kiệu chỉ riêng kiệu bún không bay, còn lại mỗi cỗ kiệu "bay" theo những lối khác nhau, dường như không kiểm soát được.
Vẻ đẹp từng cỗ kiệu từ chi tiết trang trí đến những động tác "bay" khắp đường làng, tạo nên bầu không khí lễ hội đầy vui nhộn và sôi động.
Ở thời buổi nhiều làng quê nay đã lên phố, người làng phần nhiều bôn ba khắp nơi; để duy trì và giữ được những lề thói, phong tục, nghi lễ truyền thống không phải là điều dễ thực hiện.
Ở lễ hội làng bún Phú Đô, sức hấp dẫn của những nghi lễ, tập tục vẫn nguyên vẹn, là nét đẹp để người Phú Đô thêm tự hào với bản sắc quê hương.
Theo Lam Phong (TNO)