Y Phôn Ksor-Theo dấu Nữ thần Mặt trời

(GLO)- Dlei Yang theo tiếng Ê Đê của Phôn có nghĩa là Rừng thần, Núi thần, Núi thiêng. Nó là ngọn núi cao nhất quê hương bạn. Núi cao là chỗ thần rừng, thần núi và tất cả những gì cao thiêng nhất “sống”, tụ lại. Rảo bước trên Dlei Yang mới nhận ra đây chính là nơi khởi nguồn của con sông lớn Ea Hleo chảy giữa  trái tim Tây Nguyên. Quê hương bạn là nơi đầu núi, đầu non. Bạn đã uống những giọt nước đó, ăn những chiếc lá đó mà nên người, thành Y Phôn.
 

* Quê bạn thật mênh mông. Hai ngày qua đi, đứng chỗ nào cũng trông thấy núi Dlei Yang. Không còn một chỏm rừng nào cả, dù xứ rừng hội tụ, “Rừng thần”, nên càng thấy nó mênh mông. Tôi và bạn đang như gió lang thang. Cứ thế đi qua nhiều dấu tích của suối khe, rừng, rồi những rẫy cà phê, cao su, tiêu của tha nhân. Sao lúc này, giữa thiên nhiên Dlei Yang, bạn không nói gì với tôi về âm nhạc cả thế, mà cứ kể miệt mài về những hẻm hốc núi, khe vực nước chảy, về mùa mưa, mùa khô xứ sở, về cái gốc cây cổ thụ cháy xám trơ lại trên một sườn đồi, rồi một hai cái cây còn sót xanh trên sườn núi xa xa hơn kia.
- Hát đi mà, nói đi mà, về âm nhạc ấy, Y Phôn à.
- “Chứ không thấy cả thiên nhiên, cả cao nguyên lúc này đang là một bản giao hưởng miên man à!”-giọng Phôn.
Phôn bảo tôi sao đang ngày Tết mà lại cứ thích lang thang rừng núi. Tôi rằng Tết nhứt chỉ là “trò chơi quy ước” của con người cho một thời khắc, nó có nghĩa lý gì đâu với bóng hình con người trong vũ trụ chứa chan.
- “Vậy thì ông như con chim Phí rồi !”-Y Phôn tiếp.

* “Chim Phí là con chim phiêu bạt như thế!”, Phôn vừa bước vừa nhỏ nhẹ. Người Ê Đê nhận ra nó là loài chim không bay rợp trời, không thành bầy đàn đông đảo. Hình thái nó gầy guộc, nhỏ con, như bạn vậy. Con mái có màu xanh lá non, con trống có màu đỏ. Thi thoảng mới gặp năm bảy con chung sống và không sống cố định một cánh rừng nào. Chính cộng đồng bạn cũng không biết nơi ở của nó, tổ của nó không mấy khi nhìn thấy. Bạn nói rằng, có một điều chắc chắn rằng rừng nào xuất hiện nó là chỗ đó là cánh rừng đẹp và thuần khiết an lành. Những cánh rừng xao động, suối ô nhiễm, núi lở, cây đổ, cây cháy không bao giờ thấy loài chim này. Từ bé thơ, ông cha bạn đã bảo nó là vật linh, nguồn cội của dòng dõi bạn-dòng họ Ksor của nhóm sắc dân Ê Đê Bih. Vậy thì con chim đó, đã vận vào chính bạn, hoặc bạn chính là một hiện thân nào đó của nó rồi.

Yàng kia như đã chuyển hóa chim Phí thành bạn, hoặc bạn là con người biết hót được “ngôn ngữ” của chim Phí. Không trốn tránh đâu được nữa, Phôn ạ. Sáu tuổi bạn đã biết đi rẫy rừng như một người đàn ông. Ngày ấy, vào một ngày nắng chang chang như hôm nay, bạn nhìn thấy ổ chim Phí có bốn con non đang nằm trong ấy đã rơi nằm dưới đất và cha bạn nhặt lên. Cha bạn để nó lên một gốc cây, không quên làm một cái dù bằng cây xanh cho nó. Chim Phí mẹ bay vào đút mồi cho con. Biểu hiện của sự hồn nhiên, an lành, tự tin và tình thương yêu. Hai cha con bạn nhìn cuộc đoàn tụ của kẻ mất nhà, dù chỉ là chim, mà ngây ngây hạnh phúc.
 

Bài hát đầu tiên của bạn là “Lời ru mùa lúa”, nhưng chỉ khi viết “Chim Phí bay về cội nguồn” bạn mới được thừa nhận là “nhạc sĩ”. Ngày bạn chưa được biết đến, đây đó ở Tây Nguyên có người đã ngang xương bảo mình là tác giả bản “Chim Phí bay về cội nguồn”, dù nó được viết ra từ một đứa con thầm lặng của Dlei Yang là Y Phôn Ksor. Ngày đó bạn gắn chặt mình ở Dlei Yang, viết nhạc bằng bản năng, trong tâm linh và tâm thế của một thằng con trai rẫy nương, chứ đâu phải  “Nhạc sĩ” để mà thiên hạ biết. Đó cũng là bản tân nhạc “Tây Nguyên” nhất đầu tiên, đánh đổ  hoàn toàn những bài hát lâu nay gọi là đại diện cho Tây Nguyên của những nhạc sĩ lữ khách, chợt đến yêu và cảm Tây Nguyên, hoặc đóng giả là Tây Nguyên. Không phải Y Phôn thì ai mà biết để mà viết ra được rằng: “Chim Phí bay ngang bay ngang qua bầu trời/ Chim Phí vẫn bay về cội nguồn”. Và càng rõ hơn, chói ngời hơn, khi sau đó bạn cho ra bài hát “Đi tìm Nữ thần Mặt trời”. Ca khúc này càng làm sửng sốt đời sống âm nhạc cả nước khi nhìn về Tây Nguyên, đưa Tây Nguyên thoát khỏi vị trí vùng trũng của âm nhạc hiện đại, thoát khỏi tính miền núi, vùng xa. “Bầu trời”, “Mặt trời”, là hiện thân của xã hội văn hóa mẫu hệ của người Tây Nguyên.

Dừng lại bên một ngọn núi thấp cũng đã thảm đầy rẫy cà phê, bạn chỉ tôi ở đấy là nơi bạn hay lang thang và viết ra những giai điệu: “Một mình lang thang trên đất này/ Một mình qua sông, qua núi đồi/ Theo dấu chân cha ông ngàn đời”. Lang thang đã là một trạng thái của nghệ sĩ. Cái lang thang của nghệ sĩ, nhạc sĩ Y Phôn là từ trong hồn cốt của “công dân rừng”, con của rừng. Nó chảy ra từ sự chìm đắm hoang dã; nó lặng, nó động, nó hấp thụ và chuyển hóa rốt ráo. Nó đau khổ tận cùng, và nó vui vẻ quyết liệt. Nên nó mới vang lên giai điệu: “Tôi như con chim lạc bay trên đồi cao/Tôi như dòng sông khao khát lời/Tôi như giọt mưa không có lời”. Bạn phải đủ thương hoặc đủ đau mới viết được những gì thuộc về cái bên trong của một sắc dân, cộng đồng, xứ sở, một cành cây, một con suối, một con thú chăng.

Đi trong nắng gió thật sướng toàn thân. Nhưng đôi lúc cũng nên nghỉ chân dưới một bóng cây, hoặc một cái chòi. Tôi và bạn bước vào căn nhà sàn hoang nhỏ bé trong một rẫy cà phê. Nắng rọi nhiều tia vào các vách gỗ bị thủng, khiến cho cái hoang không ẩm lạnh, cô tịch. Gió và nắng là khách của nó. Những khi bạn về với rẫy là lúc ngôi nhà này “có chủ”. Bạn đưa tay vừa đi vừa gạt một số màng nhện to, rồi vớ tay lấy một trái bầu trên giàn bếp lau. “Nhà sàn của mình. Cà phê ngoài kia của gia đình mình”, bạn tự hào. Với người Ê Đê, những khi làm mùa, cần ở lại rẫy là có những căn nhà như thế này. Phôn nói rằng cả bài hát “Đôi chân trần” cũng ra đời trong rừng nương mà tôi đang ở đây. “Cha đi lượm quả ngọt rừng, cho con đỡ đói qua đêm/Cha đi lượm từng hạt thóc, cho con một bữa cơm chiều”. “Chim phí bay về cội nguồn” cũng thế, vừa viết về cái sự thật đời mình và cái siêu thực của thế giới mẫu hệ qua hình ảnh của mẹ, của chị và nhất là về đứa em gái bạn hàng ngày lầm lũi lên rẫy. Lúc này đây, ngay trên đồi nương hằn dáng hình đứa em gái lam lũ, mất chồng, chất ngất cô độc đó, cộng với phẩm chất hoang dã của  bạn trồi lên trong quặn quại để trào ra những câu nhạc đắng thanh thoát mà đầy thương yêu: “Cô gái trở về một mình, về với ngọn núi xa/...Ánh mắt bay nghiêng chiều/…Ngọn nguồn núi, chiếc lá rơi rơi” (trong bài hát “Cô gái trở về một mình”). Bạn bày tỏ, những lúc nằm trong căn nhà sàn chơi vơi thế này bạn mới thấy mình đang “ở nhà”, đang sống đúng chỗ của mình. Vì thế mà nay căn nhà bé con bạn mới có được ở ngoại ô Buôn Ma Thuột chỉ cốt cho hai đứa con tiện ăn học. Còn bạn, cứ cuối tuần phóng xe hơn trăm cây số để về với Dlei Yang, không gian làng buôn máu thịt.

* Nhạc của Y Phôn đẹp, khác hoàn toàn bất cứ ai viết về Tây Nguyên. Nghe là biết nhạc “Y Phôn”, man mác trong đó là hơi thở dân ca truyền thống Ê Đê. Cái đẹp từ cái chân thật, sự thật về những gì bày ra, cùng dòng chảy chuyển động bên trong của đời sống, tâm hồn, vạn vật ở Tây Nguyên. Bạn không giả danh hay son phấn lên câu chuyện, đối tượng mình viết. Bạn viết không cần người nghe. Bạn viết không xu thời, xu thế. Hồn của bạn ở nương rẫy. Đúng nghĩa, bạn là kẻ cuốc rẫy, tay thợ rừng viết nhạc, từ nghĩa đen cho đến chiều nghĩa thăm thẳm của nó. Bàn tay chai lỳ, ngón tay ngắn đủn, nhưng sao mà nhạc nó mênh mông, hoang thẳm đến vậy không biết…

Nguyễn Hàng Tình