Tên gọi tuy khác nhau nhưng lễ cúng này đều chung ý nghĩa tưởng nhớ công lao của các bậc tiền nhân đã có công mở đất, lập làng.
Lòng biết ơn đối với tổ tiên, với các bậc tiền nhân là nét văn hóa ăn sâu vào tiềm thức, lối sống của người Việt qua hàng ngàn năm lịch sử. Điều đó biểu hiện tập trung nhất trong lễ cúng Quý Xuân, lễ Tế Xuân hàng năm được người dân tổ chức tại các đình làng Việt.
Tại đình làng An Mỹ (xã An Phú, TP. Pleiku), lễ Tế Xuân được duy trì từ khi lập đình (năm 1915). Theo thông lệ, lễ Tế Xuân năm nay được Ban Hộ đình An Mỹ tiến hành theo các nghi thức truyền thống tại 2 gian thờ tiền hiền và thờ thần. Các bô lão thay mặt người dân, lòng thành dâng lễ tri ân tiền nhân-những người đã có công khai hoang mở đất, lập làng; cầu mong thần linh phù hộ cho dân làng bình an, mạnh khỏe, thời tiết thuận hòa, mùa màng bội thu.
Ông Đoàn Thế Nghè-Thành viên Ban Hộ đình-cho biết: Dịp Tế Xuân còn gắn liền với nghi thức tảo mộ. Bà con tới thắp nhang cho phần mộ vợ chồng ông bà Nguyễn Mai Luật và Trần Thị Hạnh nằm trong khuôn viên chùa An Thạnh, cách đình không xa. Đây là những bậc tiền nhân có công khai hoang lập làng tại vùng An Mỹ, An Phú-một trong những làng Việt đầu tiên ở đô thị Pleiku. Phần mộ của những bậc tiền hiền này là chứng tích nhắc nhớ lớp lớp con cháu về nguồn cội.
“Lễ Tế Xuân cũng là dịp con cháu ở xa trở về tu tảo phần mộ ông bà, cha mẹ. Khác với việc tảo mộ những ngày cuối năm để mời ông bà về ăn Tết, tảo mộ vào tháng 3 mang ý nghĩa tưởng nhớ tiền nhân và còn là dịp để bà con giao lưu gặp gỡ trong tiết Thanh minh”-ông Nghè cho biết.
Cũng mang ý nghĩa tương tự lễ Tế Xuân nhưng lễ cúng Quý Xuân tại các đình làng ở An Khê-vùng đất đầu tiên ghi dấu chân người Việt lên cao nguyên lập làng diễn ra với nhiều nghi thức trang trọng. Lễ cúng Quý Xuân năm nay được Ban Nghi lễ đình An Khê tổ chức trong 2 ngày 8 và 9-3 (nhằm mùng 9 và 10-2 âm lịch) tại An Khê trường và An Khê đình thuộc Khu di tích quốc gia đặc biệt Tây Sơn Thượng đạo. Sau Tổ đình sẽ đến các vạn An Xuyên, An Tân, An Tập, An Phong, miếu sở và các am, dinh lần lượt cúng Quý Xuân kéo dài đến hết tháng 2 âm lịch.
Điểm chung trong lễ cúng Quý Xuân ở tất cả các đình, miếu, am, dinh đó là nghi thức đọc văn tế thể hiện lòng tôn kính, biết ơn các bậc tiền nhân có công lao xây dựng làng xã. Qua đó, phản ánh đậm nét nếp sống, văn hóa thờ cúng tổ tiên của người Việt được gìn giữ qua suốt chiều dài lịch sử, là sợi dây kết nối con người với nguồn cội một cách sâu sắc, bền chặt.
Đại thi hào Nguyễn Du trong Truyện Kiều viết: “Thanh minh trong tiết tháng ba/Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh”. Lễ cúng Quý Xuân, Tế Xuân của người Việt trên cao nguyên Gia Lai mang tinh thần “hội-lễ” được các thế hệ người Việt gìn giữ qua trăm năm lịch sử.
Lý giải vì sao lễ cúng diễn ra trong tiết thanh minh đầu xuân, Phó Giáo sư-Tiến sĩ Triệu Thế Việt-Giảng viên ngành Đông phương học (Trường Đại học Gia Định) cho hay: “Tiết Thanh minh hiện lên với cảnh sắc, tiết trời tươi đẹp nhất của ngày xuân. Trong tiết trời ấy, người ta đi tảo mộ, đi lễ hội. Thanh minh là ngày hội, không phải ảm đạm những cảm xúc đau buồn. Trong tâm thức của người phương Đông, đi Thanh minh-đứng trước những ngôi mộ là sự tri ân, tưởng nhớ những người đã khuất. Trong ánh mắt của người phương Đông, cái chết không phải là sự tận cùng của thế giới”.