(GLO)- Trong chiến tranh, khi nhắc đến hầm, ta vẫn thường hiểu đây là một công trình được đào dưới lòng đất để trú ẩn, như hầm ở địa đạo Củ Chi, hầm trong Chiến dịch Điện Biên Phủ.
Trong bài viết này, người viết giới thiệu những cái hầm ở nông thôn hồi chiến tranh, nhất là những vùng được gọi là “bán an ninh”. Trong đó có hầm bí mật được đào để nuôi giấu cán bộ cách mạng “nằm vùng” và hầm tư nhân mỗi hộ gia đình ẩn trú tránh bom đạn khi có chiến sự xảy ra.
Làng tôi thuộc vùng “bán an ninh”, ban ngày thì lính “quốc gia” trú đóng, ban đêm thì cách mạng về hoạt động. Vì vậy, hầm rất quan trọng. Hầm bí mật thường được đào ở mé sông, ở sườn đồi hoặc ở dưới lũy tre làng. Đây là loại hầm đặc biệt không phải người dân nào cũng biết địa điểm và được đào vào ban đêm do những người thân tín với cách mạng thực hiện. Hầm đủ sức chứa từ 3 đến 5 người. Cơ cấu hầm có nắp đậy đặc biệt được phủ lên bởi lớp cỏ hoặc rác mà ở nơi ấy phát triển tự nhiên ở xung quanh. Hầm được kết cấu thành 2 ngăn, ngăn chính có nắp đậy để sinh hoạt bình thường, ngăn còn lại là để phòng khi có sự cố thì rút bằng đường thông hào trong lòng đất. Nhờ đó mà nhiều lúc bị lính bao vây mở nắp bắn xả và thả lựu đạn xuống hầm nhưng những người trú ẩn vẫn được an toàn.
Loại hầm thứ 2 là hầm để trú ẩn của gia đình khi có bom dội hoặc có chiến sự xảy ra. Hầm gia đình thường được đào trong nhà và ngoài vườn. Thường thì trong nhà được xây dưới tấm phản gỗ và được chèn xung quanh bằng bao cát kín mít chỉ chừa vài ô nhỏ như lỗ châu mai để thở nên cũng khá an toàn. Hầm ngoài vườn được đào dưới bụi tre để nhờ thân tre che chắn hoặc cũng dùng bao cát chèn xung quanh. Nhiều gia đình cẩn thận hơn thì đào giao thông hào từ hầm trong nhà ra hầm ngoài vườn để khi có sự cố nhà cháy thì thoát ra bằng đường thông hào.
Chuyện về những căn hầm không chỉ có trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ mà hầm còn xuất hiện trong cuộc chiến tranh biên giới. Nhớ lúc đó, địa phương nào cũng tổ chức đào hầm nơi công cộng, nơi tụ tập đông người như trường học, công sở, chợ... Nhất là ở các trường học, hầm được đào giao thông hào và hầm tròn vừa đủ độ sâu ngồi không trống đầu. Mỗi khi tiếng trống hay tiếng kẻng giục liên hồi là thầy trò trú vào hầm.
Kể chuyện những cái hầm trong các cuộc chiến tranh, tôi như hồi tưởng lại cuộc sống của người dân chịu đựng gian khổ đến mức nào. Lằn ranh giữa sự sống và cái chết rất mỏng manh. Hy vọng người dân Việt Nam được xứng đáng hưởng cuộc sống trong hòa bình bền vững để thoát khỏi cảnh “ngủ trong hầm, ăn cơm vắt, uống nước khe”.
NGUYỄN TẤN HỶ