Điện mặt trời "khóc ròng", điều gì chờ đợi các ngân hàng?

Theo EVN, sản lượng điện mặt trời trên toàn quốc năm 2020 là 10,6 tỷ KWh (trong đó điện mái nhà là 1,15 tỷ KWh), chiếm khoảng 4,3% tổng sản lượng huy động nguồn toàn hệ thống điện quốc gia.

Trong năm 2020, EVN đã phải cắt giảm 365 triệu KWh điện mặt trời do quá tải lưới nội vùng, chủ yếu ở khu vực Ninh Thuận, Bình Thuận và một số tỉnh miền Trung.

Trong năm 2021, bên cạnh khó khăn do đường truyền tải, công suất điện mặt trời hiện vượt quá nhu cầu, đặc biệt vào buổi trưa khi bức xạ mặt trời tốt nhất trong ngày nhưng lại là thấp điểm về nhu cầu sử dụng điện. EVN dự kiến cắt giảm khoảng 1,3 tỷ KWh năng lượng tái tạo trong năm 2021.

Nhà đầu tư một dự án điện mặt trời tại xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận cho biết, mấy tháng nay "khóc ròng" vì điện phát lên lưới bị bên mua là điện lực địa phương cắt luân phiên.

Do việc giảm phát điện, nguồn thu của doanh nghiệp này giảm 20% so với thời điểm được phát 100% lên lưới, khiến họ phải "cắn răng" bỏ thêm tiền túi để trả nợ ngân hàng.

"Nếu tình trạng này vẫn tiếp tục kéo dài, nguy cơ mất khả năng trả nợ ngân hàng là rất lớn", doanh nghiệp này cho hay.

Theo tính toán, với 70% vốn vay ngân hàng, phía cho vay căn cứ vào hiệu quả của dự án dựa trên lượng bức xạ, số giờ nắng, dự kiến sản lượng điện… để thẩm định và quyết định thời gian trả nợ của doanh nghiệp là 7 năm.

Theo đó, trong trường hợp được phát hết 100% công suất, đến năm thứ 8 trở đi, doanh nghiệp mới "sạch nợ" và bước vào giai đoạn thu hồi 30% vốn đối ứng.

"Cắt giảm phát điện khiến kế hoạch trả nợ của chúng tôi bị ảnh hưởng nặng nề, nếu không cầm cự được lâu dài thì khả năng phát sinh nợ xấu là rất lớn", chủ doanh nghiệp này lo lắng.

Hay như trường hợp của Trung Nam Group, doanh nghiệp này đã gửi kiến nghị tới Ủy ban Thường vụ Quốc hội vì "nguy cơ không trả được nợ hiện hữu"

Trong văn bản kiến nghị, Tập đoàn này cho hay phải vay vốn nhiều ngân hàng để thực hiện các dự án năng lượng tái tạo và nguồn trả nợ duy nhất là từ doanh thu bán điện. Tuy nhiên, do bị cắt giảm công suất thường xuyên, nên việc trả nợ đang gặp khó khăn.

Không chỉ 2 trường hợp kể trên rơi vào tình trạng khó khăn vì vay nợ ngân hàng đầu tư điện mặt trời. Thực tế, đặt kỳ vọng vào biên độ lợi nhuận gộp cao ngất ngưởng cộng thêm vô vàn ưu đãi về thuế, thời gian qua, hàng loạt doanh nghiệp ồ ạt đầu tư vào điện mặt trời.

Đáng nói, điểm chung của các doanh nghiệp này là sử dụng đòn bẩy tài chính rất cao, dựa tới 70-80% vào nguồn vốn huy động từ ngân hàng và trái phiếu doanh nghiệp.

Đối với nguồn từ trái phiếu doanh nghiệp, báo cáo thị trường trái phiếu doanh nghiệp năm 2020 của Công ty chứng khoán SSI cho thấy, số vốn trái phiếu huy động cho những dự án điện mặt trời tăng vọt từ 8.400 tỷ đồng năm 2019 lên 30.000 tỷ đồng năm 2020.

Như vậy, mức tăng trưởng vốn trái phiếu huy động cho những dự án điện mặt trời đã tăng tới 254% chỉ trong vòng 1 năm.

Trong đó, không ít trái chủ của các dự án điện mặt trời chính là các ngân hàng. Đơn cử như các dự án của Trung Nam Group. Phần lớn đợt phát hành trái phiếu của doanh nghiệp này năm 2020 (gần 6.400 tỷ đồng) đều được MB thu xếp và làm trái chủ.

Tương tự, nhiều đợt phát hành trái phiếu của Tập đoàn Xuân Thiện có bóng dáng của SHB. Ngoài ra, rất nhiều ngân hàng khác như VietinBank, TBank, SCB… cũng tham gia cho vay hoặc đầu tư lượng lớn trái phiếu doanh nghiệp điện mặt trời.

Về tín dụng ngân hàng, việc cho vay đối với các dự án điện mặt trời không nằm trong danh mục bị hạn chế, thậm chí còn được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) khuyến khích cho vay, bởi đây là nguồn năng lượng tái tạo (tín dụng xanh).

Vì vậy, thời gian qua nhiều ngân hàng đã thiết kế gói tín dụng riêng cho lĩnh vực này, với lãi suất ưu đãi và tỷ lệ tài trợ vốn từ 70-85% tổng dự án, lãi suất giảm sâu tới 2%/năm so với mức lãi suất hiện hành

Ví dụ, ngân hàng Bản Việt có gói tín dụng 950 tỷ đồng ưu tiên cho các dự án đầu tư năng lượng điện mặt trời; Sacombank có chương trình cho vay dự án điện mặt trời với lãi suất ưu đãi 8,5%/năm trong năm đầu, thời gian vay tối đa 8 năm.

Tương tự, TPBank còn thiết kế riêng gói tín dụng "Tài trợ dự án điện mặt trời mái nhà dành cho doanh nghiệp". Đáng chú ý, với gói tín dụng này, TPBank nhận chính hệ thống hiện mặt trời mái nhà làm tài sản bảo đảm cho khoản vay mà không yêu cầu bổ sung thêm bất cứ bất động sản nào khác.

Ngoài ra, còn hàng loạt ngân hàng khác như: VietinBank, Vietcombank, BIDV, Agribank, SHB, HDBank, OCB… cũng cam kết cho vay các dự án điện mặt trời.

Có thể nói, đã có hàng trăm nghìn tỷ đồng của ngân hàng đã và đang chảy vào các dự án điện mặt trời. Hơn nữa, nguồn tín dụng này chủ yếu vẫn chỉ tập trung ở một số doanh nghiệp lớn.

"Nếu các doanh nghiệp này mất khả năng trả nợ, tín dụng điện mặt trời có thể rơi vào vết xe đổ như tín dụng dự án BOT giao thông. Vì vậy, trước việc doanh nghiệp "kêu cứu" vì khả năng không trả được nợ hiện hữu, thì bản thân các ngân hàng cũng đang "nhấp nhổm" lo ngại nợ xấu từ các dự án này", một chuyên gia nhấn mạnh.

Dù vậy, đến nay chất lượng tín dụng các dự án điện mặt trời chưa xuất hiện dấu hiệu gì đáng ngại, mới dừng ở mức độ cần lưu ý chứ chưa đến mức cảnh báo.

Đồng thời khuyến nghị, vị chuyên gia kinh tế này nhấn mạnh: Ngân hàng trước khi cho vay đều thẩm định rất kỹ tính khả thi của dự án, chỉ cho vay các dự án điện mặt trời có trong quy hoạch.

Về phía NHNN, hiện nay NHNN chưa đưa ra cảnh báo nào về tín dụng điện mặt trời. Tuy nhiên, ông Nguyễn Tuấn Anh, Vụ trưởng Vụ Tín dụng các ngành kinh tế (NHNN) thừa nhận, việc đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo gặp nhiều khó khăn do thời gian hoàn vốn dài, chi phí đầu tư lớn, rủi ro thị trường. Trong khi đó, nguồn vốn huy động của các tổ chức tín dụng thường là ngắn hạn, huy động theo chi phí vốn thương mại trên thị trường.