(GLO)- Lo sợ các công đoạn làm men rượu truyền thống sẽ bị mai một, vài năm trở lại đây, chi hội Phụ nữ làng Dơ Ngol (xã Ia Bang, huyện Chư Prông, Gia Lai) đã cùng nhau tìm kiếm nguyên liệu và tổ chức làm men rượu. Mới đây, chi hội còn quyết định đem sản phẩm men rượu truyền thống đến phiên chợ nông sản do Hội Liên hiệp Phụ nữ huyện Chư Prông tổ chức để quảng bá tới đông đảo người tiêu dùng.
 |
| Vỏ cây h'dam là nguyên liệu không thể thiếu để làm men rượu. Ảnh: A.H |
“Rượu ghè muốn thơm ngon và khi uống say không bị đau đầu thì nhất định phải ủ bằng loại men được làm bằng các nguyên liệu tự nhiên, trong đó không thể thiếu vỏ cây h'dam và rễ cây phóc”-bà Siu Uông-người có thâm niên trong việc làm men rượu tại làng khẳng định. Cũng theo bà Siu Uông, sở dĩ người dân trong làng ngày một sao nhãng công việc làm men vì 2 nguyên liệu chính là vỏ cây h'dam và rễ cây phóc ngày càng hiếm, số người biết về loại cây này không nhiều. Hơn nữa, men công nghiệp bán sẵn ngoài thị trường, người dân chỉ việc bỏ tiền là có thể mua được ngay mà không phải tốn nhiều công sức.
Tuy nhiên vài năm trở lại đây, hội viên phụ nữ trong làng đã quyết định cùng nhau khôi phục lại từng công đoạn làm men, bắt đầu từ việc theo chân người già vào rừng tìm kiếm nguyên liệu. “Chúng tôi muốn giữ gìn loại men rượu đã được lưu truyền từ thời ông cha để ủ ra những ghè rượu thơm ngon, an toàn. Ngoại trừ vỏ cây h'dam, rễ cây phóc phải lấy từ rừng về, các nguyên liệu còn lại gồm: cây sương sâm lông, thân cây mía, quả ớt, củ riềng, gạo tẻ đều rất thông dụng”-bà Kpuih Jer-Chi hội trưởng chi hội Phụ nữ làng Dơ Ngol-chia sẻ. Để rút ngắn thời gian làm men, một số hộ dân trong làng đã thử đưa cây h'dam, cây phóc về trồng, nhưng sau đó đành bỏ cuộc vì men được làm từ cây trồng trong vườn nhà khi ủ rượu lại cho ra vị chua không thể uống được. Từ đó, người dân trong làng càng thêm tin rằng, cây h'dam, cây phóc là cây của Yàng, chỉ mọc trong rừng mới cho ra loại men ủ rượu ngon ngọt. Bà Kpuih Jer cho biết, sau khi đã chuẩn bị đầy đủ nguyên liệu, việc tiếp theo là lựa chọn thời gian, địa điểm để làm men. Muốn men ngon, ngọt rượu, tuyệt đối không được giã men dưới gốc cây me, cây xoài mà phải chọn những gốc cây không có quả hoặc cho quả ngọt... Dân trong làng cũng cho rằng nếu phụ nữ có thai mà tham gia giã men thì men sẽ bị chua.
Trao đổi về quy trình làm men, chị Kpuih Xíu cho hay: “Vỏ cây h'dam khô được đập dập, đem ngâm trong nước chừng 3-4 giờ; các nguyên liệu còn lại cho hết vào cối giã nhuyễn. Sau đó chắt lấy nước vỏ cây h'dam trộn đều với các nguyên liệu đã giã nhuyễn và làm thành từng miếng men bằng lòng bàn tay. Các miếng men ướt sẽ lần lượt được đặt trên một lớp trấu và phủ kín bên trên bằng những lá riềng tươi trong thời gian 2 ngày, 1 đêm; men phải để khô tự nhiên chứ không được đem phơi nắng”. Theo Chi hội trưởng chi hội Phụ nữ làng Dơ Ngol, mỗi ghè rượu chỉ cần 2-3 miếng men là đủ và nếu là rượu nếp thì ủ khoảng 5-6 ngày là có thể uống được; còn rượu bắp, rượu mì thì ủ khoảng 2-3 tuần và càng ủ lâu, rượu càng thơm ngon.
Không chỉ làm men để sử dụng trong gia đình và biếu những người thân xung quanh, chị em phụ nữ làng Dơ Ngol còn sẵn sàng chia sẻ bí quyết về quy trình làm men cho hội viên phụ nữ các làng lân cận. Bà Kpuih Uôn (làng Dơ Mút, xã Ia Bang) nhận xét: “Nhờ có loại men tốt mà rượu của làng Dơ Ngol rất thơm ngon, uống nhiều một chút cũng không bị đau đầu, đau bụng. Mỗi khi chi hội Phụ nữ tổ chức làm men, mình đều xin qua làm cùng để học hỏi và bây giờ mình cũng đã có thể tự làm men để ủ rượu cho gia đình”.
Anh Huy
