Luật tục Jrai phạt người làm lây lan dịch bệnh

Trong cộng đồng các dân tộc bản địa ở Tây Nguyên, lịch sử đã ghi nhận có nhiều loại bệnh truyền nhiễm xuất hiện gây nên các trận dịch làm xáo trộn đời sống, thiệt hại cả vật chất và con người ở các buôn làng như: dịch hạch, dịch tả, bệnh đậu mùa… Có nhiều nguyên nhân về nguồn lây bệnh trong cộng đồng nhưng trong đó có nguyên nhân do chủ quan của con người, có thể là sơ ý hoặc cố ý khiến mầm bệnh phát tán lây lan cho người khác.

Chính vì tính chất nguy hiểm của các loại bệnh truyền nhiễm ảnh hưởng đến sức khỏe con người và sự tồn vong của tộc người nên hầu hết các dân tộc ít người ở Tây Nguyên đều có luật tục nhằm khuyên bảo, đề ra cách ứng xử và cả việc chế tài, buộc mọi người phải tuân theo. Thường hình thức chế tài cao nhất mà luật tục của các dân tộc nơi đây là trục xuất thành viên vi phạm ra khỏi cộng đồng, như vậy đồng nghĩa với việc loại bỏ kẻ phạm tội ra khỏi đời sống con người.

Luật tục Jrai vùng Cheo Reo và Pleiku tất thảy có 5 chương và 65 điều. Riêng điều 11 ở chương III quy định về tội cố tình làm lây bệnh trong buôn làng. Mỗi điều luật có 2 phần chính: biện luận về sự phạm tội và mức độ phạt. Ở điều này, phần biện luận khá cụ thể, chi tiết nhấn mạnh đến tầm ảnh hưởng của dịch bệnh lây lan và sự ảnh hưởng của người làm lây bệnh; khi dịch bệnh đã phát tán trong cộng đồng thì nó không phân biệt người giàu, người nghèo; nó giết hại mọi người trong gia đình, thị tộc; nó như một cái cây bị dịch bệnh sẽ làm thối hết mầm cây, lá cây…

Và từ đó, con người, các dòng họ đều bị diệt vong: “Nó bị một vết loét, nó làm lây lan người khác/Nó bị vẩy chốc, nó làm lây lan người khác/Nó bị hủi, nó làm lây lan từ làng này sang làng nọ/… Nó làm cho mọi người lo lắng/Về cả đám trẻ nhà nghèo lẫn đám trẻ nhà giàu”. Và người ta ví như: “Cây có lá nó làm thối rụng/cây có mầm nó tách khỏi cây/Cây lớn lên sinh sôi nó cắt trụi ngọn”. Bởi thế, nó làm cho con người bị diệt vong. Vì thế, kẻ làm cho dịch bệnh lây lan là đã phạm vào tội lớn cần có hình phạt thích đáng.

Vừa qua, ở một số huyện, thị xã phía Đông Nam tỉnh đã xảy ra dịch Covid-19, trọng điểm là ở thị xã Ayun Pa và huyện Ia Pa. Các lực lượng phòng-chống dịch cùng với hệ thống chính trị các địa phương phối hợp với người có uy tín ở buôn, làng tuyên truyền, vận động đồng bào cùng tham gia chống dịch hiệu quả.

Các già làng, trưởng thôn đã vận dụng luật tục của dân tộc mình để khuyên răn, giáo dục các thành viên trong buôn làng thực hiện nghiêm các quy định phòng-chống dịch, không để dịch Covid-19 lây lan rộng trong cộng đồng. Đến nay, cơ bản dịch Covid-19 đã được khống chế trên địa bàn, số người bị nhiễm bệnh đã được cách ly điều trị. Mọi người trong cộng đồng buôn làng nơi đây đều nêu cao tinh thần cảnh giác, không chủ quan với dịch bệnh.