Cao tốc Bắc - Nam đắt đỏ: Bộ Giao thông vận tải có tùy tiện?

Tổng vốn đầu tư cao tốc Bắc - Nam theo nghị quyết 52 (năm 2017) của Quốc hội là 118.716 tỉ đồng, trong đó có 3 dự án đầu tư công, 8 dự án PPP.

Cuối năm 2018 khi Bộ Giao thông Vận tải phê duyệt dự án đầu tư của 3 dự án đầu tư công, 8 dự án PPP, tổng vốn đầu tư 11 dự án thành phần được điều chỉnh xuống còn 102.513 tỉ đồng.

Đầu tháng 5-2020, khi đề xuất chuyển đổi 8 dự án PPP cao tốc Bắc - Nam sang đầu tư bằng 100% vốn ngân sách nhà nước, Bộ Giao thông Vận tải tiếp tục điều chỉnh giảm tổng vốn đầu tư xuống 99.493 tỉ đồng. Lần điều chỉnh giảm này chủ yếu giảm chi phí lãi vay trong thời gian xây dựng.

Năm 2017, Quốc hội quyết làm 8 dự án PPP cao tốc Bắc - Nam vì khi đó Nhà nước không có vốn, cần huy động vốn xã hội. Nhưng giờ Chính phủ bố trí được vốn, việc chuyển dự án giao thông quan trọng như cao tốc Bắc - Nam sang đầu tư công thì quá tốt. Chuyển dự án sang đầu tư công sẽ tránh được nhiều vấn đề căng thẳng với các dự án BOT hiện nay.

Riêng việc nhượng quyền thu phí 11 dự án cao tốc Bắc - Nam cho tư nhân khai thác, thu phí sau đầu tư hoàn toàn phù hợp để bù đắp phần nào chi phí Nhà nước đã đầu tư. Thực chất việc nhượng quyền thu phí sau đầu tư khác với đầu tư BOT vì ở đây Nhà nước có quyền tổ chức đấu thầu lựa chọn doanh nghiệp tư nhân thu phí thuê cho Nhà nước. Khi đó Nhà nước vẫn nắm được quyền quyết định mức thu cho phù hợp, không bị ràng buộc như các hợp đồng BOT. Rõ ràng nhà đầu tư BOT vừa làm dự án vừa nắm quyền thu phí sẽ thủ tiêu nguyên tắc thị trường. Nay Nhà nước bỏ tiền đầu tư dự án, sau đó đấu thầu quyền khai thác, thu phí dự án sẽ có lợi cho các bên hơn.

Tuy nhiên theo tôi, điều quan trọng nhất khi quyết định đầu tư công dự án là phải có giải pháp ngăn chặn thất thoát lãng phí, khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải, hiệu quả đầu tư thấp.

Trong báo cáo gửi tới Chính phủ mới đây, Hội đồng Thẩm định nhà nước cho rằng có nhiều lý do để chuyển các dự án PPP sang đầu tư công.

Đó là các khó khăn trong lựa chọn nhà đầu tư làm 8 dự án PPP thời gian qua có thể phá vỡ mục tiêu dự án. Các doanh nghiệp tham gia sơ tuyển 8 dự án PPP chủ yếu là nhà thầu có năng lực thi công tốt nhưng không có thế mạnh huy động vốn trong khi vốn đầu tư các dự án quá lớn. Các doanh nghiệp có thế mạnh tài chính không tham gia sơ tuyển, việc huy động vốn từ các ngân hàng làm BOT giao thông hiện rất khó khăn. Các ngân hàng trong nước khó có khả năng xem xét, tài trợ vốn cho các dự án BOT mới.

Hơn nữa, việc chuyển 8 dự án PPP sang đầu tư bằng ngân sách nhà nước sẽ đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án, đẩy nhanh tiến độ giải ngân đầu tư công cả nước, tạo động lực phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội sau dịch COVID-19.

Lý do cuối cùng việc chuyển đổi 8 dự án PPP cao tốc Bắc - Nam sang đầu tư công sẽ phát huy hiệu quả dự án. Sử dụng ngân sách xây dựng cao tốc Bắc - Nam sẽ bảo đảm thành công dự án, giảm tổng vốn đầu tư dự án do giảm chi phí lãi vay trong thời gian xây dựng.

Ngoài những lý do trên, theo Hội đồng Thẩm định nhà nước, việc chuyển đổi từ dự án PPP sang dự án đầu tư 100% vốn ngân sách chỉ ảnh hưởng tới ngân sách trong những năm đầu. Còn sau khi dự án hoàn thành, đưa vào khai thác, Bộ GTVT sẽ tổ chức đấu giá nhượng quyền khai thác hoặc tổ chức khai thác để thu hồi vốn. Qua đó tạo nguồn thu ngân sách, phục vụ phát triển hạ tầng giai đoạn tiếp theo.

Hội đồng Thẩm định nhà nước cũng nêu vấn đề hiện có 7/8 dự án đã có kết quả sơ tuyển nhà đầu tư nên Bộ GTVT cần rà soát để bảo đảm không xảy ra tranh chấp, khiếu kiện với các nhà đầu tư đã vượt qua sơ tuyển và chịu trách nhiệm xử lý hệ quả của việc hủy sơ tuyển. Hội đồng Thẩm định nhà nước cũng đề nghị Bộ GTVT phải chịu trách nhiệm với tính chính xác của tổng vốn đầu tư dự án điều chỉnh.