Chiếc phản gỗ

20/10/2022 11:55

(GLO)- Phản gỗ/chiếu ngựa/sập là định danh chung cho loại tiện nghi gia dụng bằng gỗ, ngoài chức năng trưng bày còn dùng để nằm, ngồi như giường, chõng, ghế… Tuy thế, về kích thước, kiểu dáng, kết cấu, chất liệu gỗ mỗi giai đoạn, từng vùng miền lại có sự khác nhau.

Ngày trước, những gia đình danh giá ở Bình Định, trong ngôi nhà mái 3 gian hoặc 5 gian 2 chái, không thể thiếu bộ phản gỗ nguyên tấm hoặc 2-3 tấm ghép lại, được đặt trang trọng ở phòng khách, trên bộ chân vững chãi, gọi là bộ ngựa. Loại gỗ làm ra bộ phản thường là gõ nên có tên thông dụng là phản gõ/bộ gõ/bộ ngựa gõ.

Điểm chung, bộ phản gỗ là phẩm vật truyền đời, qua thời gian dài sử dụng “lên nước” màu gỗ tự nhiên nâu bóng. Ảnh minh họa

Bộ phản gỗ đặc biệt có bề mặt hình vuông, gồm 3 tấm ghép lại, gọi là phản vuông, kích thước 1,8 m x 1,8 m, đặt ở giữa gian phòng khách nên còn gọi là phản giữa. Thời phong kiến, phản giữa chỉ có ở đình làng, gia đình các vị quan, gồm cả quan làng, danh xưng tôn kính là cả. Phản giữa chỉ dành cho quan/cả ngồi. Phản giữa quan/cả dùng tiếp khách bằng vai phải vế.

Điểm chung của phản bề mặt được bào nhẵn, cưa cắt thẳng; bộ chân đế vững chãi; tiện hình mũi hài hay hình lưỡi ốc sên còn tùy thuộc vào những tấm ván đặt trên lưng nó. Điểm chung, chúng là phẩm vật truyền đời, qua thời gian dài sử dụng “lên nước” màu gỗ tự nhiên nâu bóng.

Cũng được làm từ ván gỗ, mà là gỗ tạp như gỗ xoài, gỗ mít… lại gọi là bộ ván ngựa. Ván ngựa mỏng, bề mặt không nhất thiết phải bào thật nhẵn, đặt trên bộ chân chỉ cần vững; không tạo hình cầu kỳ. Bộ ván ngựa thường có 1 hoặc 2 tấm, được đặt ở chái nhà, mở cửa sổ trông ra vườn nên gọi là phản chái. Nhiều gia đình đặt bộ ván ngựa ở hiên trước, ngó ra sân, ra ngõ gọi là phản hiên.

Nhà khó khăn không sắm nổi phản gõ, ván ngựa thì cố sắm bộ ván mỏng, hẹp đóng hông xung quanh, có 4 chân như chân giường, đặt nơi tùy thích làm chỗ ngả lưng. Lúc cần thì vác ra bờ mương, chắn ngang dòng chảy để tháo nước vào ruộng.

Ngày nay, phản gỗ có chức năng trưng bày là chính. Để trưng bày nên phải đẹp, phải đẳng cấp, phải độc, lạ và mang dấu ấn cá nhân của gia chủ. Có thể là nguyên phần thân cây gỗ, tạo dáng như chiếc long sàng của nhà vua khi xưa. Càng quý hiếm, càng giá trị.

Thời ông cha có món đồ gỗ để mà dùng, để làm sang theo cách của ông cha. Thời chúng ta cũng có món đồ gỗ để chơi, để dùng theo cách của mỗi người, là vậy.