Một loại hình ấn mộc bản cải biên từ tranh khắc gỗ dân gian của Việt Nam.
Phụ nữ Việt trong tranh thủ ấn họa Tú Duyên
Đó là vào khoảng năm 1942, họa sĩ Tú Duyên đã tìm ra kỹ thuật Thủ ấn họa trên lụa và đã ứng dụng để sáng tác nhiều tác phẩm có giá trị trong suốt hành trình hội họa của mình. Đến nay, những bức tranh thủ ấn họa của ông vẫn luôn được giới mộ điệu quan tâm và trở thành một dấu ấn khó phai của nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại. Đặc biệt, ông dành nhiều ưu ái cho những sáng tác lấy cảm hứng từ nét đẹp của người phụ nữ Việt Nam.
 |
 |
Sen hồng 1 (1991) và Hướng dương sớm mai (1999) |
Triển lãm Nhành hương xưa (đang diễn ra tại Annam Gallery, TP.HCM đến ngày 31.3) với 18 tác phẩm của cố họa sĩ Tú Duyên đã gợi cho người xem về một không gian nhẹ nhàng và thơ mộng, với đối tượng thẩm mỹ là người phụ nữ Việt Nam thướt tha trong tà áo dài bên các loài hoa, các nhạc cụ dân tộc.
Những bức tranh trong triển lãm miêu tả các loài hoa qua nhiều góc độ. Đó là những búp sen hồng chúm chím đang vươn mình, chờ ngày nở rộ giữa ao sen trong Sen Hồng 1, là hoa hướng dương kiên cường và mạnh mẽ trong gió với Hướng dương sớm mai và Hướng dương ngược gió, hay là tác phẩm Loa kèn và Đức Phật với những cành loa kèn tươi thắm, dịu mát đặt cạnh tượng Phật trầm mặc, uy nghiêm.
 |
Loa kèn và Đức Phật (1999) |
Các loài hoa trên cũng chính là ẩn dụ cho vẻ đẹp và sự tao nhã, nét dịu dàng, đằm thắm của người phụ nữ khi họa sĩ Tú Duyên khéo léo ghép đôi hình ảnh hoa cùng người phụ nữ Việt xinh đẹp trong tà áo dài duyên dáng. Trong nhiều khung cảnh khác nhau, họ như thả hồn qua những nhạc khúc, giai điệu xưa được tấu bởi những nhạc cụ cổ truyền của Việt Nam như đàn tranh, đàn nguyệt, hay đàn tỳ bà.
Ngắm nhìn mỗi bức tranh lụa ấn mộc bản dùng bàn tay để pha và dàn màu của họa sĩ Tú Duyên, ta cảm tưởng như đang thưởng thức một bài thơ, một bản nhạc với bút pháp tinh tế, ngôn ngữ và hòa sắc mềm mại, dịu dàng. Chính vì vậy mà tuyệt kỹ thủ ấn họa hơn 80 năm về trước vẫn đủ sức lay động tâm trí, đưa người xem đắm chìm vào thế giới nghệ thuật độc đáo của bậc thầy tranh lụa này.
Cải tiến tranh mộc bản
Thủ ấn họa là một loại hình ấn mộc bản cải biên từ tranh khắc gỗ.Vốn dành nhiều tình cảm cho tranh khắc gỗ dân gian Việt Nam, họa sĩ Tú Duyên kiên trì theo đuổi và bỏ nhiều tâm sức nghiên cứu loại hình này. Ngoài ra, ông tìm hiểu thêm về nghệ thuật ấn họa Nhật Bản và Trung Quốc suốt nhiều năm liền. Đến năm 1942, ông đã thành công tìm ra cách cải tiến kỹ thuật in tranh mộc bản cho riêng mình và đặt tên là thủ ấn họa. Cho đến nay, ngón nghề này còn hiếm họa sĩ thể nghiệm khai phá trong sáng tác.
 |
 |
Thiếu nữ qua đình (1992) và Thiếu nữ sau bức rèm (khoảng năm 1965) |
Như họa sĩ Uyên Huy từng nhận định, cùng là dòng tranh ấn mộc bản nhưng khi so sánh thủ ấn họa với 2 loại tranh dân gian Việt Nam như là Đông Hồ và Hàng Trống, có thể thấy rõ sự khác biệt. Nếu tranh Đông Hồ cần mỗi bản in (bản dương) cho mỗi màu in và phải in chồng để phối màu, tranh Hàng Trống phải dùng bút lông tô nét đậm nhạt sau mỗi bản in khắc nháp, thì tranh khắc gỗ của họa sĩ Tú Duyên chỉ sử dụng duy nhất 2 bản khắc: bản âm (bản màu) khắc chìm với nét khắc sâu để tạo phông nền, và bản dương (bản nét) khắc nổi tạo độ đậm nhạt cho từng đường nét của tranh.
Đặc biệt, họa sĩ Tú Duyên không sử dụng con lăn như những dòng tranh in lụa khác, ông dùng đầu ngón tay và gang lòng bàn tay pha màu, sau đó đặt lụa lên bản mộc, xoa, ấn, vuốt, đập để dàn màu theo chủ ý. Chính vì cách dàn màu bằng tay như thế, tranh của ông gợi lên cảm giác uyển chuyển độc đáo, khi những mảng màu được chuyển màu từ đậm sang nhạt và ngược lại, toát lên sự thanh tao, phóng khoáng mà khó có ngọn bút lông nào chuyển tải được.
Ứng dụng tuyệt kỹ này, họa sĩ Tú Duyên sáng tác tranh với nhiều đề tài, trong đó nổi bật lên 3 chủ đề chính là: các nhân vật lịch sử, điển hình là bức Thà làm quỷ nước Nam lấy cảm hứng từ người anh hùng dân tộc Trần Bình Trọng; khai thác đề tài từ ca dao, dân ca, các tác phẩm văn học, ví như: Kim Vân Kiều, Chinh phụ ngâm… và lấy cảm hứng từ nét đẹp người phụ nữ Việt Nam như tác phẩm Thiếu nữ sau bức rèm, Thiếu nữ qua đình…
Họa sĩ Tú Duyên (1915 – 2012, tên thật là Nguyễn Văn Duyến) sinh trưởng trong một gia đình nhà nho tại làng cổ Bát Tràng, nay thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội. Từ năm 1935 đến 1938, ông thi đậu và theo học lớp dự bị tại Trường Mỹ thuật Đông Dương. Năm 1939, ông cùng gia đình chuyển vào sống ở Sài Gòn và hành nghề vẽ tranh lụa, vẽ tranh minh họa cho các báo. Năm 1942, ông sáng tạo ra kỹ thuật thủ ấn họa.
Nhờ những đóng góp to lớn về kỹ thuật này, cố họa sĩ Tú Duyên để lại dấu ấn sâu sắc cho nền mỹ thuật Việt Nam mà lớp lớp thế hệ họa sĩ trẻ luôn ngưỡng mộ. Ông được trao tặng huy chương của Hội Mỹ thuật Việt Nam năm 1997; nhận Huy chương Vì sự nghiệp văn học nghệ thuật Việt Nam của Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam năm 1999. Hiện, các tác phẩm của ông được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM và nhiều bảo tàng mỹ thuật trên thế giới, cũng như nằm trong nhiều bộ sưu tập cá nhân trong và ngoài nước.
