“Về tới nhà gặp được cha mẹ, vợ con, mình mới để ý chân trái đau nhức không chịu nổi. Mình bị vết thương khá sâu ở gần cổ chân trong một trận đánh, lại đi bộ mấy chục cây số về làng nên nó tấy lên. Nhưng lúc đó đi bằng niềm vui chứ có phải bằng chân nữa đâu nên có biết đau là gì”-cựu chiến binh Ksor Doen cười xòa khi nhắc nhớ ký ức đúng 50 năm trước.
Năm 1972, ông Doen cùng nhiều thanh niên Jrai khác ở vùng đất biên giới gia nhập lực lượng bộ đội địa phương, chuẩn bị cho những chiến dịch lớn tiến gần đến ngày giải phóng. Ở tuổi gần 90, ông Doen không nhớ chính xác tên đơn vị từng tham gia chiến đấu nhưng có những điều ông không thể quên, đó là được chiến đấu cùng đơn vị của Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Kpă Klơng.
Ông Doen nhớ lại: “Hồi đó, thanh niên Jrai cùng làng, cùng xã hễ có dịp gặp nhau thường tự hào khoe: “Tao chiến đấu ở đơn vị Kpă Klơng” chứ ít khi nói cụ thể tên đơn vị. Vì khi đó, Kpă Klơng là tấm gương sáng về sự dũng cảm, được phong anh hùng khi còn trẻ nên ai ai cũng biết và ngưỡng mộ”.
Quay lại với ký ức của người cựu chiến binh, ông Doen nói rằng: Với những người từng cầm súng chiến đấu “giáp lá cà” với địch, từng đối mặt với sinh tử, ngày quê hương giải phóng “niềm vui đó lớn hơn mọi niềm vui”.
Ông còn vui mừng và bất ngờ khi trở về quê nhà được gặp lại 2 người bạn thân đi bộ đội cùng ngày với mình, đó là ông Rơ Châm Djơn (làng Sơn) và Rơ Lan Hlẽm (làng Tung). Nói “bất ngờ” là bởi, chiến tranh ác liệt, thỉnh thoảng, ông vẫn nghe tin có người cùng làng, cùng xã hy sinh. Nhiều thanh niên cùng lứa, nhập ngũ cùng ngày với ông đã mãi mãi không trở về.
“Bọn mình khác làng nhưng biết nhau từ nhỏ, cùng lớn lên, cùng tham gia du kích, bộ đội cầm súng đánh giặc. Chiến tranh ác liệt không biết sống chết thế nào nên khi về làng gặp được nhau mừng lắm chứ”-ông Doen xúc động nói.
Trong 3 người, ông Rơ Châm Djơn (SN 1950) ít tuổi nhất. Sau ngày giải phóng, ông Djơn thường xuyên tham gia các đợt truy quét FULRO từ Gia Lai đến Kon Tum. Ông Djơn nhắc nhớ: “Sau ngày giải phóng, khó khăn chồng chất, nhất là đói nghèo, FULRO chống phá. Lúc đó, mình còn trẻ nên hăng hái xung phong tham gia làm nhiệm vụ. Còn những người như ông Doen, ông Hlẽm có nhiệm vụ quan trọng khác là đẩy lùi cái đói, cùng lực lượng địa phương giữ vững an ninh biên giới. Mãi đến những năm 1980 trở đi, khi có nhiều hộ người Kinh ở các tỉnh đồng bằng lên đây xây dựng kinh tế mới, đời sống của nhiều hộ Jrai mới bắt đầu khởi sắc nhờ học hỏi cách làm ăn hiệu quả”.
Nói về sự đổi thay của vùng đất biên cương sau nửa thế kỷ thống nhất đất nước, ông Doen tự hào rằng những “người lính Cụ Hồ” đã góp sức vào sự đổi thay bằng công tác dân vận. Những năm 80 của thế kỷ trước, người Jrai ở các làng vẫn chưa thực sự cởi mở giao lưu với các hộ dân từ đồng bằng lên làm kinh tế mới. Ông cùng một số cựu chiến binh tham gia cùng chính quyền làm công tác tư tưởng, vận động người thân trong gia đình, rồi đến cộng đồng. Ông động viên con cháu vào làm công nhân trong các nông trường cao su. Ông Doen đúc kết: “Những người từng đi bộ đội khi trở về làng được bà con rất tin tưởng. Song muốn vận động được người dân thì mình phải gương mẫu đi trước. Cũng vì vậy mà đa số con cháu của các cựu chiến binh đều xung phong vào làm công nhân trong các nông trường cao su, học hỏi các hộ người Kinh làm kinh tế nên cuộc sống dần ổn định”.
Ông Nông Mạnh Đồng-Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã Ia Nan-thông tin: Hội Cựu chiến binh xã có trên 250 hội viên. Trong đó, hội viên cuối cùng từ thời chống Pháp đã qua đời năm 2024. Trong số trên 75 hội viên thời chống Mỹ, những người còn khỏe mạnh, minh mẫn như các cựu chiến binh Rơ Châm Djơn, Ksor Doen, Rơ Lan Hlẽm còn lại rất ít. Nhiều người dù lớn tuổi nhưng vẫn tích cực tham gia các hoạt động bảo vệ vùng biên giới, bảo vệ thành quả cách mạng, phát triển kinh tế-xã hội nơi phên giậu Tổ quốc.
...Mùa xuân Tây Nguyên, đi trên những con đường rợp cờ đỏ sao vàng ở vùng đất Ia Nan, không khỏi bồi hồi câu chuyện về những người cựu chiến binh, về tình yêu đất nước, yêu buôn làng, dù chỉ là những mảnh ký ức của những nhân chứng một thời không quản hy sinh máu xương chung sức giành độc lập, thống nhất đất nước.
50 năm nhìn lại một tháng ba
Ngày hội “Tháng ba biên giới” tại xã Ia O
