Luật Cư trú 2020: Bảo đảm quyền tự do cư trú của công dân

Sau khi Luật Cư trú năm 2020 có hiệu lực, việc quản lý cư trú của công dân sẽ được thực hiện bằng mã số định danh cá nhân để truy cập, cập nhật, điều chỉnh trên cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Việc đổi mới phương thức quản lý này giúp công dân khi liên hệ thực hiện các thủ tục hành chính hoặc tham gia giao dịch dân sự không cần mang theo và sao y, chứng thực các loại giấy tờ có chứa thông tin cá nhân như: sổ hộ khẩu, sổ tạm trú… mà chỉ cần trình thẻ căn cước công dân hoặc cung cấp mã số định danh cá nhân cho cơ quan chức năng.

Để bảo đảm lộ trình và tạo thuận lợi cho người dân, Luật quy định sổ hộ khẩu, sổ tạm trú đã được cấp vẫn được sử dụng và có giá trị như giấy tờ về cư trú theo quy định của pháp luật cho đến hết ngày 31-12-2022. Trường hợp thông tin trong 2 loại sổ này khác với thông tin trong cơ sở dữ liệu về cư trú thì sử dụng thông tin trong cơ sở dữ liệu về cư trú.

Trước đây, khi người dân muốn nhập khẩu về các thành phố trực thuộc Trung ương, ngoài điều kiện chung như nhập khẩu vào các tỉnh khác còn phải có điều kiện riêng như có thời gian tạm trú từ 1 hoặc 2 năm trở lên. Điều này hạn chế quyền tự do cư trú của công dân, tác động đến quyền, lợi ích của một bộ phận công dân đang sinh sống, làm việc tại các thành phố lớn chưa có điều kiện đăng ký thường trú.

Luật Cư trú năm 2020 đã xóa bỏ các điều kiện riêng mà chỉ quy định: Công dân có chỗ ở hợp pháp thuộc quyền sở hữu của mình thì được đăng ký thường trú tại chỗ ở hợp pháp đó. Khi được chủ hộ và chủ sở hữu chỗ ở hợp pháp đồng ý trong các trường hợp vợ/chồng về ở với chồng/vợ; con đẻ, con nuôi về ở với cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi và ngược lại… thì được đăng ký thường trú tại chỗ ở hợp pháp không thuộc quyền sở hữu của mình.

Như vậy, việc đăng ký thường trú tại các tỉnh, thành phố là như nhau và được áp dụng chung, thống nhất trên toàn quốc. Quy định này nhằm tạo sự bình đẳng trong quản lý cư trú đối với mọi công dân; bảo đảm quyền tự do cư trú của công dân theo quy định của Hiến pháp và bảo đảm tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của công dân đang sinh sống trên địa bàn thành phố trực thuộc Trung ương nhưng chưa được đăng ký thường trú mặc dù có chỗ ở hợp pháp.

Luật Cư trú năm 2020 bỏ toàn bộ các quy định về thủ tục cấp đổi, cấp lại sổ hộ khẩu…Đồng thời, Luật quy định: Người đăng ký thường trú nộp hồ sơ đăng ký thường trú tại cơ quan đăng ký thường trú nơi mình cư trú để được kiểm tra và cấp phiếu nhận hồ sơ. Trường hợp hồ sơ chưa đầy đủ thì sẽ được hướng dẫn bổ sung. Thời hạn giải quyết thủ tục là 7 ngày làm việc kể từ ngày nhận được hồ sơ đầy đủ và hợp lệ (giảm 8 ngày so với quy định hiện hành).

Ngoài ra, một điểm mới là Luật Cư trú năm 2020 quy định công dân được đăng ký thường trú tại chỗ ở hợp pháp do thuê, mượn, ở nhờ khi đáp ứng điều kiện về diện tích nhà ở tối thiểu do HĐND cấp tỉnh quy định nhưng không thấp hơn 8 m2 sàn/người. (Luật hiện hành không quy định về diện tích tối thiểu được đăng ký thường trú). Đồng thời, người này phải được chủ sở hữu chỗ ở hợp pháp đồng ý cho đăng ký thường trú tại địa điểm thuê, mượn, ở nhờ và được chủ hộ đồng ý nếu đăng ký thường trú vào cùng hộ gia đình đó. Quy định này nhằm bảo đảm điều kiện sống cho người dân, đặc biệt là những người phải đi thuê, mượn, ở nhờ và phù hợp với điều kiện của đa số tỉnh, thành.

Đồng thời, Luật Cư trú năm 2020 quy định 5 địa điểm không được đăng ký thường trú mới. Đây là những địa điểm không an toàn, không thể ở lâu dài hoặc nếu cho phép đăng ký thường trú mới tại nơi đó sẽ phát sinh thêm phức tạp liên quan đến an ninh trật tự, quy hoạch của địa phương gồm: Chỗ ở nằm trong địa điểm cấm, khu vực cấm xây dựng hoặc lấn chiếm hành lang bảo vệ quốc phòng-an ninh, giao thông, thủy lợi, đê điều, năng lượng, mốc giới bảo vệ công trình hạ tầng kỹ thuật, di tích lịch sử-văn hóa đã được xếp hạng, khu vực đã được cảnh báo về nguy cơ lở đất, lũ quét, lũ ống và khu vực bảo vệ công trình khác theo quy định của pháp luật.

Chỗ ở mà toàn bộ diện tích nhà ở nằm trên đất lấn chiếm trái phép hoặc chỗ ở xây dựng trên diện tích đất không đủ điều kiện xây dựng theo quy định của pháp luật. Chỗ ở đã có quyết định thu hồi đất và quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Chỗ ở là nhà ở mà một phần hoặc toàn bộ diện tích nhà ở đang có tranh chấp, khiếu nại liên quan đến quyền sở hữu, quyền sử dụng nhưng chưa được giải quyết theo quy định của pháp luật. Chỗ ở là nhà ở đã có quyết định phá dỡ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.