“Mang chuông đi đánh xứ người”
Chúng tôi ghé thăm làng Jút 1 khi anh Rơ Châm Tih vừa trở về sau chuyến biểu diễn ở Sydney (Úc). Lời mời đến từ chương trình âm nhạc từ thiện “Một mẹ trăm con” nhằm gây quỹ ủng hộ các lớp học tình thương, do một nhóm Việt kiều từ tâm tại đây khởi xướng.
Trong chuyến xuất ngoại lần này, ngoài các nhạc cụ truyền thống như t'rưng, ting ning, kni, bro mong, Rơ Châm Tih còn mang theo một loại nhạc cụ mới do chính anh tìm tòi, sáng chế, đó là đàn klek klok. Cũng từ tre nứa mà ra nhưng âm thanh của klek klok lạ lắm, réo rắt hơn lời suối gọi trên ngàn. “Tôi muốn phần biểu diễn của mình phải luôn mới mẻ”-anh Rơ Châm Tih nói về lý do mang chiếc đàn đặc biệt đến Sydney lần này. Ngoài ra, anh còn cất công đóng gói sản phẩm lưu niệm với hàng chục chiếc chuông gió, gùi, đàn t'rưng xinh xắn với mong muốn nhân dịp này phô diễn nhiều nhất có thể vẻ đẹp của văn hóa Jrai. Dễ hiểu, bởi tại chương trình này, anh là đại diện duy nhất của Tây Nguyên.
 |
| Nghệ nhân Ưu tú Rơ Châm Tih biểu diễn đàn kơ ní trên sân khấu tại Sydney. Ảnh nhân vật cung cấp. |
Đến Sydney, anh Rơ Châm Tih được đông đảo khán giả chào đón nồng nhiệt. Anh có một sân khấu đáng mơ ước để không gian, thời lượng, kịch bản biểu diễn không bị giới hạn. Được trao sự tự do tuyệt đối, anh lần lượt diễn tấu từ nhạc cụ này đến nhạc cụ khác, hoàn toàn tùy hứng, chơi cho đến khi nào cả người nghệ sĩ lẫn khán giả thỏa niềm say mê thì thôi. Anh mỉm cười nhớ lại: “Trước giờ diễn mình cũng lo lắm, nhưng khi đắm chìm trong âm nhạc thì… quên hết!”.
Sau đêm diễn, một thành viên Ban tổ chức đã tag anh trên trang Facebook cá nhân với những dòng đầy xúc cảm, chân tình: “Rơ Châm Tih đã mang tiếng suối, tiếng gió, tiếng nước róc rách, âm thanh vang dội của núi rừng Tây Nguyên đến Sydney qua tiếng đàn, tiếng hát của anh. Không chỉ đàn hát hay mà anh còn tự làm những nhạc cụ truyền thống, trình diễn và dạy cho thế hệ tiếp theo để gìn giữ nền âm nhạc của người Jrai. Rơ Châm Tih, một người tài hoa, điềm tĩnh và hiền hòa, được tình thương của tất cả những người gặp gỡ và biết đến anh”.
Anh Rơ Châm Tih kể, thành công của chuyến giao lưu văn hóa này còn nằm ở chỗ tất cả các nhạc cụ, sản phẩm lưu niệm mà anh mang theo đều được bán hết vèo. Anh đã rất thành công để nhẹ nhàng ra về tay không.
“Xuất khẩu văn hóa” từ làng
Từ năm 2009, anh Rơ Châm Tih đã lần đầu sang Úc biểu diễn, sau đó là Phần Lan, Anh, Campuchia, rồi quay lại Úc 2 lần nữa. Anh cho hay, trong 2 năm vừa qua, anh nhận được lời mời sang biểu diễn ở Ireland và Nhật Bản nhưng do đại dịch Covid-19 nên đành gác lại. Nếu không có gì thay đổi, tháng 9 năm nay, nghệ nhân này sẽ sang biểu diễn tại Hàn Quốc theo lời mời riêng.
Có thể nói, Rơ Châm Tih hiện là nghệ nhân tham gia “xuất khẩu văn hóa” hiệu quả nhất tỉnh. Hiếm có nghệ nhân nào như anh: vừa chơi thông thạo, vừa chế tác tài hoa các loại nhạc cụ của dân tộc mình, vừa có khả năng phục dựng nhà rông truyền thống Jrai, lại mong muốn quảng bá văn hóa của dân tộc ra thế giới bằng tất cả niềm tự hào và yêu mến.
 |
| Du khách người Ý thích thú tìm hiểu các nhạc cụ truyền thống Jrai dưới sự hướng dẫn của Nghệ nhân Ưu tú Rơ Châm Tih. Ảnh: Nguyễn Linh Vinh Quốc |
Tổng hòa đó đã làm nên “thương hiệu” Rơ Châm Tih, mang đến cho anh nhiều cơ hội. Trong các chuyến đi, anh nhớ nhất là chuyến biểu diễn tại Anh của đoàn nghệ thuật Việt Nam nhân kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa 2 nước (năm 2013). “Lần đó có cả Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh tham dự. Âm nhạc Tây Nguyên được nhiều người yêu thích, đón nhận lắm”-nghệ nhân Rơ Châm Tih nhớ lại. Khi được hỏi về những điều nhận được từ những lần “đi một ngày đàng”, anh tự tin bảo, càng đi càng mở mang tầm nhìn và hiểu biết, từ đó thêm tự hào về văn hóa độc đáo của dân tộc mình-một nền văn hóa nguyên sơ đã và sẽ còn làm say lòng bao người.
Cuộc trò chuyện với nghệ nhân tài hoa năm nay bước qua tuổi 52 còn giúp chúng tôi nhận ra một điều: Không cần phải ra biểu diễn ở nước ngoài mới gọi là “xuất khẩu văn hóa”. Đôi khi chỉ cần… ngồi tại chỗ. Đó là khi du khách nước ngoài biết tiếng người nghệ sĩ của làng đã chủ động tìm đến mong được tìm hiểu về văn hóa, âm nhạc Tây Nguyên.
Cách đây khoảng 3 năm, một du khách Nhật khá am hiểu về âm nhạc đã lưu lại suốt 1 tuần và say sưa tìm hiểu cách Rơ Châm Tih chơi đàn, chế tác nhạc cụ. Gần đây nhất, tháng 2-2023, được sự giới thiệu của nhiếp ảnh gia Nguyễn Linh Vinh Quốc, một du khách người Ý đã ghé thăm xưởng chế tác nhạc cụ và sản phẩm lưu niệm của anh. “Thật kinh ngạc! Quá tuyệt vời!” là những cảm nhận mà du khách này chia sẻ. Càng phấn khích khi dưới sự hướng dẫn của Rơ Châm Tih, ông đã diễn tấu thành công một đoạn nhạc chỉ sau 15 phút.
Nhiếp ảnh gia Nguyễn Linh Vinh Quốc-người thường mời anh Rơ Châm Tih làm mẫu ảnh-chia sẻ: “Xuất phát từ sự yêu mến chiều sâu văn hóa Tây Nguyên, nhiều du khách đón nhận tài năng của Rơ Châm Tih với tất cả sự thán phục. Đáng nói là những nét văn hóa mà anh đang lưu giữ hết sức nguyên bản, không bị lai căng. Bằng tinh thần lao động và rèn luyện nghiêm túc, tài năng người nghệ nhân ưu tú này sẽ còn phát tiết và cơ hội thăng hoa”.
