Ngày cuối tuần, bà con dân tộc Mường tập trung tại sân nhà của Bí thư Chi Đoàn thôn Đà Bắc Đinh Thị Thanh Thùy để tập luyện trình diễn cồng chiêng. Phụ nữ mặc trang phục chỉnh tề, đúng quy cách với áo trắng, váy đen dài, khăn trùm đầu. 2 chiếc chiêng và 1 chiếc trống đã treo sẵn trên giá.
Chị Bùi Thị Tinh-Chi hội trưởng Chi hội Phụ nữ thôn Đà Bắc say sưa đánh từng nhịp, từng nhịp trên 2 chiếc chiêng, còn 1 nam giới phụ trách đánh trống. Mọi người nắm tay nhau múa xòe, nhảy sạp và hát đối đáp bằng tiếng Mường. Các thành viên tập luyện hăng say tạo nên không khí vui vẻ, sôi nổi.
Vừa hoàn thành bài chiêng mời khách, chị Tinh chỉ vào 2 chiếc chiêng quý rồi vui vẻ giới thiệu: “Với người Mường, cồng chiêng không chỉ là nhạc cụ mà còn có ý nghĩa linh thiêng trong sinh hoạt văn hóa tinh thần. Nếu như chiêng của đồng bào Jrai, Bahnar chủ yếu là nam giới đánh, thì chiêng Mường lại chủ yếu là phụ nữ. Bộ chiêng của bà con ở Tây Nguyên có nhiều chiếc, còn bộ chiêng của người Mường gồm 2 chiếc chiêng và 1 chiếc trống. Đặc biệt, 2 chiêng đều do 1 phụ nữ đánh. Chiêng của người Mường có núm ở giữa, dùi làm bằng gỗ tốt dài 20-25 cm, một đầu to và được bịt bằng vải đỏ. Âm thanh của chiêng Mường bay bổng, ngân vang”.
Theo chia sẻ của chị Tinh, khi công trình Nhà máy Thủy điện Hòa Bình được xây dựng, người Mường di cư từ xã Tiền Phong (huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình) vào xã Ia Lâu lập nghiệp. Lúc đầu, chỉ có vài chục hộ nhưng đến nay ở thôn Đà Bắc đã có hơn 125 hộ là người dân tộc Mường. Trong hành trang di cư thường có thêm bộ cồng chiêng và được cất giữ cẩn thận.
Tuy nhiên, lúc mới vào lập nghiệp, cuộc sống còn nhiều khó khăn nên việc bảo tồn văn hóa cồng chiêng chưa được chú trọng. Dần dần, khi cuộc sống ổn định, bà con càng chú trọng việc bảo tồn truyền thống văn hóa của dân tộc. Người già cùng các nghệ nhân đứng ra tập hợp con cháu lại để truyền dạy các bài cồng chiêng. Bà con tích cực tham gia các hoạt động cộng đồng, sinh hoạt văn hóa mà không thể thiếu âm nhạc cồng chiêng. Hương ước của thôn cũng đề cập đến việc bảo tồn cồng chiêng của dân tộc.
Những bài chiêng thường được biểu diễn khi nhà có khách, đám cưới, ngày hội lớn của cộng đồng. “Nhờ được các nghệ nhân chỉ dạy tận tình, tôi đánh thuần thục nhiều bài chiêng truyền thống của dân tộc. Khi có việc vui thì đánh cả 2 chiêng, 1 trống; ma chay thì đánh 1 chiêng, 1 trống. Do sử dụng nhiều, có chiếc bị lạc âm, bà con phải đưa về quê nhờ nghệ nhân chỉnh chiêng cho phù hợp”-chị Tinh kể.
Để gìn giữ thanh âm truyền thống của dân tộc, Chi hội Phụ nữ phối hợp cùng Chi Đoàn thôn Đà Bắc thành lập Câu lạc bộ Cồng chiêng người Mường vào ngày 11-11-2023. Thời gian đầu, Câu lạc bộ chỉ có 20 thành viên nhưng đến nay đã tăng lên 50 thành viên. Câu lạc bộ duy trì sinh hoạt vào dịp cuối tuần.
Em Đinh Thị Như Ngọc (lớp 5A3, Trường Tiểu học Phạm Hồng Thái, xã Ia Lâu) bày tỏ: “Nhờ các mẹ, các chị hướng dẫn đánh cồng chiêng, em hiểu thêm về văn hóa của dân tộc Mường. Em rất tự hào về văn hóa truyền thống của dân tộc và sẽ nỗ lực tập luyện để góp phần bảo tồn gìn giữ cồng chiêng”.
Xã Ia Lâu có đông đồng bào dân tộc thiểu số cùng sinh sống, mỗi dân tộc có những nét văn hóa đặc sắc riêng. Vì thế, không chỉ sinh hoạt tại địa phương, Câu lạc bộ Cồng chiêng người Mường ở thôn Đà Bắc còn thường xuyên tham gia nhiều chương trình giao lưu, diễn tấu cồng chiêng do UBND xã tổ chức.
Bí thư Chi Đoàn thôn Đà Bắc chia sẻ: “Cồng chiêng được người Mường cất giữ ở những nơi trang trọng. Nhờ có tiếng cồng chiêng, không khí lễ hội trở nên rộn ràng, tươi vui hơn. Với thế hệ trẻ chúng tôi, việc luyện tập và biểu diễn cồng chiêng không chỉ góp phần gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Mường mà còn là sự kết nối với quê hương, nguồn cội”.
Còn ông Đinh Văn Thiên (thôn Đà Bắc) thì tâm sự: “Xa quê vào vùng đất mới để sinh sống nên người Mường rất đoàn kết, quan tâm lẫn nhau. Mỗi lần cồng chiêng vang lên là thêm một lần chúng tôi tha thiết nhớ về quê hương. Ngoài cồng chiêng, chúng tôi còn giữ gìn các trò chơi dân gian như đánh chắt, chơi cù, văn hóa ẩm thực độc đáo”.
Trao đổi với P.V, anh Nguyễn Thế Sơn Kiên-Bí thư Đoàn xã Ia Lâu-cho biết: Người Mường ở xã Ia Lâu lưu giữ đầy đủ nét đẹp văn hóa cồng chiêng đặc trưng của dân tộc. Nhằm khuyến khích bảo tồn văn hóa truyền thống, hàng năm, UBND xã cũng như tổ chức Đoàn-Hội-Đội thường xuyên tổ chức nhiều chương trình giao lưu văn nghệ, trong đó không thể thiếu những tiết mục biểu diễn cồng chiêng mang đậm bản sắc dân tộc Mường.