(GLO)- Chi phí sản xuất tăng, nguyên liệu hạn chế và nhu cầu thị trường có phần cầm chừng là những nguyên nhân khiến nhiều doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản, trong đó có doanh nghiệp xuất khẩu tôm gặp nhiều áp lực.
Xuất khẩu tôm tăng trong khó khăn
Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), trong những tháng cuối năm 2022, ngành tôm tuy bước vào thời điểm thu hoạch chính vụ nhưng xuất khẩu sẽ không có mức tăng trưởng đột phá như mọi năm. Điều này cũng thể hiện trong tháng 6 xuất khẩu tôm ghi nhận tăng trưởng âm với mức giảm 1%. Theo bà Kim Thu-chuyên gia thị trường tôm của VASEP, nguyên nhân là do nguồn cung nguyên liệu giảm, nhu cầu tiêu thụ từ các thị trường Mỹ, EU "chững" lại. Điều này khác biệt so với 5 tháng đầu năm là tôm thương phẩm xuất khẩu tăng trên 10% (gần 1,9 tỷ USD), tăng hơn 41% so cùng kỳ năm 2021.
Cũng theo bà Thu, kim ngạch xuất khẩu tôm tăng “đột biến” trong những tháng đầu năm nay còn có một phần do chi phí cước vận chuyển tàu tăng; hậu quả Covid-19 cuối năm 2021 khiến không ít doanh nghiệp tôm giảm chế biến đã góp phần làm tăng giá bán. Đồng thời, lạm phát tăng cũng phần nào tác động làm tăng giá tiêu thụ tôm.
Cùng quan điểm, ông Hồ Quốc Lực-Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần thực phẩm Sao Ta-cho biết, những nguyên nhân trên đã góp phần tăng “ảo” thêm 10% giá trị kim ngạch xuất khẩu. Hơn nữa, việc không ít doanh nghiệp tôm giảm chế biến do ảnh hưởng Covid-19 vào năm 2021 đã khiến dồn trả đơn hàng sang nửa đầu năm 2022.
| Giá tôm nguyên liệu tăng cao. |
Cũng theo ông Lực, xuất phát từ biến đổi khí hậu khiến nước trên hệ thống sông Cửu Long đã không đáp ứng nhu cầu phát triển con tôm. Mặt khác, vụ nuôi chính năm 2022 tại miền Tây kết thúc sớm hơn dự kiến do ảnh hưởng bởi dịch bệnh làm tôm chậm lớn, chết rải rác người nuôi phải thu hoạch sớm, trong khi cỡ tôm chưa đạt như kỳ vọng. Do đó, đầu quý III là cao điểm mùa tôm chính của năm, đảm bảo đủ nguyên liệu cho chế biến thì năm nay mức phổ biến đáp ứng nguyên liệu ở các doanh nghiệp tôm chỉ đạt 2/3; thậm chí có ngày còn ít hơn, chỉ 1/2. Mặt khác, tôm cỡ lớn cũng giảm so năm trước, điều này ít nhiều gây khó khăn cho các doanh nghiệp tôm trả nợ đơn hàng. Từ đây, xuất khẩu tôm trong những tháng còn lại của năm 2022 không đạt như kỳ vọng.
Một vấn đề nữa đang đặt ra là tại thị trường Mỹ, giá tiêu thụ có xu thế giảm vì tôm giá rẻ từ Ấn Độ và Ecuador thâm nhập mạnh mẽ. Lại thêm tôm không thuế chống bán phá giá từ Indonesia khiến tôm Việt chịu áp lực cạnh tranh ngày càng lớn.
Được biết, năm 2022, ngành tôm phấn đấu đạt sản lượng 1 triệu tấn tôm thương phẩm. Để đạt kỳ vọng thuận lợi xuất khẩu trong những tháng cuối năm, thị trường mục tiêu là Nhật Bản. Mẫu mã sản phẩm tôm cung ứng thị trường Nhật Bản đòi hỏi hết sức đa dạng, chế biến tỉ mỉ, cầu kỳ, đẹp mắt, toàn là hàng tinh chế. Như vậy, năng suất sẽ không cao, mức tăng sản lượng không mạnh, nhưng rất phù hợp trong bối cảnh tình hình xuất khẩu tôm hiện nay.
Mặt khác, chi phí cước tàu tới Nhật Bản không cao so các tuyến vận chuyển xa (Mỹ, EU) sẽ không làm tăng “ảo” giá bán, khiến việc tiêu thụ thuận lợi hơn. Mức lạm phát tại Nhật Bản thấp hơn các thị trường Mỹ và EU hiện nay cũng là một lợi thế.
Bài toán chi phí và nguyên liệu
Theo các doanh nghiệp thủy sản cho biết, hiện nay họ đang gánh nhiều khoản chi phí đầu vào. Do đó, giá thành sản phẩm tăng cao ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của sản phẩm và ngành hàng.
Cụ thể, từ năm 2020 đến nay, với nhiều lý do từ “tắc cảng” và nay là giá nhiên liệu xăng dầu tăng, việc đặt container vốn đã khó khăn thì giá cước ở hầu hết các chặng tăng 4-5 lần. Tại thời điểm tháng 6-2022, dù đã giảm một phần, nhưng để xuất được 1 container 40 feet qua bờ Đông nước Mỹ thì giá cước khoảng 16.400 USD/container, tính cả chi phí vận chuyển đường bộ từ nhà máy tại các tỉnh tới TP. Hồ Chí Minh (chiếm hơn 60%), thì trung bình 400-410 triệu đồng/container.
Xăng dầu tăng cao khoảng thời gian vừa qua là nguyên nhân khiến 40-50% tàu khai thác hải sản đã nằm bờ. Theo thống kê của cảng cá Hòn Rớ (tỉnh Khánh Hòa), cho tới tháng 7-2022, đã có hơn 90% tàu đánh bắt đã ngưng hoạt động. Sản lượng hải sản cập cảng cũng giảm 30-40%. Do nguồn nguyên liệu trong nước bị giảm mạnh nên các nhà máy chế biến hải sản cũng gặp khó khăn. Các doanh nghiệp buộc phải tăng nguồn nguyên liệu nhập khẩu nhưng không đủ cho chế biến.
Giá xăng dầu tăng cũng đẩy chi phí vận chuyển đường bộ, logistics tăng 10-20% so với trước. Đây là bài toán khó đối với các doanh nghiệp thủy sản trong bối cảnh thị trường thủy sản thế giới đã hồi phục sau Covid-19. Một khó khăn khác mà các doanh nghiệp thủy sản đang gặp phải là các thủ tục Chứng nhận nguồn gốc thủy sản khai thác còn nhiều bất cập. Do đó, các doanh nghiệp vẫn còn vướng mắc khi sử dụng nguồn nguyên liệu khai thác có chứng nhận.
Bà Nguyễn Thị Thu Sắc-Chủ tịch Ủy ban Hải sản VASEP-thông tin, sau nhiều nỗ lực, EU vẫn chưa gỡ thẻ vàng IUU cho thủy sản Việt Nam. Vì vậy, VASEP đề nghị nhà nước cần có chính sách đầu tư hạ tầng nghề cá và nâng cao năng lực thực thi quản lý tàu thuyền, khai thác biển. Trước mắt là cải tiến cơ sở dữ liệu quản lý tàu thuyền khai thác, sửa đổi quy định ghi nhật ký và số hóa quy trình kiểm tra, cấp xác nhận, chứng nhận khai thác.
Đối với việc phát triển nguyên liệu nuôi trồng, hiện chiếm 70% nguyên liệu chế biến xuất khẩu. Các doanh nghiệp đều có nhu cầu mở rộng các vùng nuôi tập trung để tăng nguyên liệu cho chế biến xuất khẩu. Tuy nhiên, hiện nay các địa phương đang đô thị hóa nên biến động từ quy hoạch đất cho sản xuất và những quy hoạch về sử dụng đất đang là thách thực lớn cho doanh nghiệp và người nuôi thủy sản.
Do vậy, trong kiến nghị gửi Bộ Kế hoạch và Đầu tư mới đây, VASEP đề xuất cần thúc đẩy nhanh việc sửa Luật Đất đai, trong đó, cần đặc biệt quan tâm tới vấn đề tích tụ ruộng đất, quy định sử dụng đất, quy hoạch đất để ngành thủy sản phát triển được các vùng nuôi tập trung phù hợp. Chính phủ và các địa phương cũng cần có chính sách để phát triển và mở rộng vùng nuôi trồng thuỷ sản tập trung.
Bên cạnh đó, VASEP cũng cho rằng, các chính sách khuyến khích nhập khẩu nguyên liệu thủy sản cho sản xuất, xuất khẩu còn thiếu, các thủ tục cho nhập khẩu vẫn còn khó khăn, vướng mắc. Trên cơ sở chiến lược phát triển thủy sản đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2021, Hiệp hội đề nghị Chính phủ ban hành quy định và chính sách khuyến khích nhập khẩu nguyên liệu thủy sản để sản xuất xuất khẩu, gia công xuất khẩu. Điều này sẽ giúp cho Việt Nam tận dụng lợi thế về năng lực chế biến hiện đại, tay nghề công nhân và đạt được mục tiêu trở thành “nhà máy gia công” lớn của thủy sản thế giới.
HUỲNH LÊ