(GLO)- Tôi có thói quen khoanh tròn vào tờ lịch bàn, đếm tỉ mỉ những vòng quay của thời gian trôi qua. Đang là những ngày tháng Chạp, là khoảng thời gian lưng chừng, là điểm nối giữa hai mùa đông-xuân.
Thực ra, “chạp” là từ gốc Hán: ông cha ta cố tình đọc trại từ “lạp” trong “lạp nguyệt” thành chạp, giống như từng đọc trại theo âm Quảng Đông từ “tạp” trong “tạp hóa” thành chạp-chạp phô. Cho nên, bản thân 2 tiếng “tháng Chạp” đã thể hiện rõ năng lực giao lưu văn hóa đa dạng và sáng tạo của người Việt, một sự tiếp biến ngôn ngữ tinh tế. Mang lại cho tiếng Việt một danh từ rất đỗi gần gụi, thân thương và từ đó gợi ý tứ, thi hứng cho biết bao văn nhân.
Mùa tưới cà phê thường rơi vào cuối tháng Chạp. Lúc này, Tây Nguyên đang độ mùa khô và trời buổi sáng rất lạnh. Chỉ sau vài ngày tưới xong, cả vườn đã nở hoa trắng xóa và vấn vương một mùi thơm thanh thanh, ngòn ngọt. Chưa bao giờ cái lạnh hanh hao, se sắt, gió muốt lại chiếm trọn hết thảy “năm cùng, tháng tận”, lấy đi gần hết của tôi quỹ thời gian dằng dặc những ngày cuối năm. Tháng Chạp nơi tôi sống, những cây muồng già vặn mình răng rắc trong gió lạnh, trên cành trơ lại những chiếc lá già nua, khô rốc.
Tình người ấm hơn, nhiều hơn qua những đợt rét ùa về. Trên khắp sườn đồi, vườn rẫy, ai đó nương mình bên mái lều giữa vườn cà phê đang mùa tưới tắm. Rồi, khi bên ngoài đang tràn căng cơn lạnh buốt thì quây quần, dắt nhau đi qua ấm nồng; kể dăm ba câu chuyện nhà mình chuẩn bị cho Tết đến, xuân về mà ủi an cùng tình thân. Cũng xong việc bấm cành, sửa bồn từng gốc, bón phân tưới nước đợt đầu. Tháng Chạp về cùng nỗi hân hoan ánh lên trong mắt người. Người ta có thể tạm ngưng những sửa soạn, vui chơi để tranh thủ sự thuận lợi của thời tiết mà ươm nồng tiếp nối những mầm xanh, vụ mới trên vạt đồi, nương rẫy.
| |
| Minh họa: Huyền Trang |
Những ngày tháng Chạp, nhìn ai cũng thấy hối hả, người làm công sở thì lo hoàn thành nốt công việc đang dang dở của năm cũ. Người kinh doanh, buôn bán thì tất bật chuẩn bị hàng bán Tết, bởi đây là thời điểm kinh doanh tốt nhất trong năm. Các cơ quan, công sở bận rộn với họp hành tổng kết, thi đua khen thưởng, liên hoan cuối năm.
Còn như mẹ tôi, người làm vườn thì tháng Chạp càng không ngơi nghỉ. Khi những hạt cà phê chất đầy trong kho, sau khi tưới tắm cho khu vườn đẫm nước, mẹ lại tảo tần bên thửa đất trồng lá dong. Vì vậy, tháng Chạp năm nào, mẹ và tôi cũng ra phố bày biện bán lá, sẵn dịp chiêm ngắm phố phường. Đã thấy gian hàng Tết xuống phố cùng những bánh kẹo, quần áo… Phố xá những ngày tháng Chạp đông đúc, nhộn nhịp hẳn lên. Đã thấy những bà, những cô trưng các mặt hàng măng khô, chè, hồ tiêu làm quà Tết phương xa.
Ngày tháng Chạp, bên cạnh những công việc bộn bề, mọi người cũng thường tranh thủ sắp xếp chuyến về quê để đi dọn cỏ, sơn sửa, quét dọn, thắp hương cho mộ phần ông bà, tổ tiên. Trong văn hóa của người Việt ta còn có một bữa cơm dòng họ thường được tổ chức vào tháng Chạp, gọi là chạp mả. Đây là dịp để con cháu các dòng tộc cùng hướng về quê hương tưởng nhớ công ơn của các bậc tiền nhân; đồng thời là dịp để gặp gỡ, thắt chặt tình thân. Ngoài ra, lễ chạp mả cũng có thể được xem là ngày hội chiêm bái, tri ân tổ tiên đông đảo nhất, quy mô nhất của một tộc họ.
Nhớ những ngày Chạp họ thuở tấm bé, tôi lẫm chẫm theo ông đi hết cánh đồng trên xuống cánh đồng dưới. Vì là tộc trưởng nên ông chỉ dẫn cho mọi người từng ngôi mộ. Đi một vòng xong về nhà mọi người bắt đầu hạ lễ và liên hoan. Mâm cỗ Chạp tuy đơn giản nhưng rất vui. Rồi trong bữa ăn, truyền thống gia đình, dòng họ thêm một lần được nhắc nhớ, khắc ghi trong tâm thức các thế hệ bằng cách truyền miệng cho nhau một cách nhẹ nhàng, khắc sâu.
Một năm đầy biến động đang đi đến những ngày cuối cùng của tháng Chạp để bước qua năm mới. Trong tiếng sẻ nâu ríu rít dưới tán bằng lăng che mát giữa Phố núi, tôi đón bạn lên từ Phố biển. Trong hương xuân tháng Chạp, bước ra đường, tôi và bạn tìm trong rực rỡ, lộng lẫy, tỏa hương ngọt ngào cùng giò nghinh xuân bên hiên nhà ai chùm chùm nở rộ. Tôi cùng bạn ra phố, cả 2 cùng mua giò nghinh xuân rồi xoay qua tặng cho nhau. Niềm vui đến bất ngờ trong mắt bạn và tôi, tưởng như giò nghinh xuân đã gói ghém hết tháng thảy ngày tháng Chạp trong tim mình.
NGUYỄN THỊ DIỄM