(GLO)- Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại từ tháng 11-2005. Từ đó đến nay, các tỉnh Tây Nguyên nói chung, Gia Lai nói riêng đã có nhiều nỗ lực trong quản lý, bảo tồn và phát huy các giá trị không gian văn hóa cồng chiêng.
Không để cồng chiêng “chảy máu”
Ông Nay Phai, trú tại thị trấn Phú Túc (huyện Krông Pa, Gia Lai) là nghệ nhân chỉnh chiêng và dạy đánh chiêng nổi tiếng không chỉ ở Gia Lai mà cả Tây Nguyên. Ông theo nghề từ nhỏ, rong ruổi khắp các buông làng Tây Nguyên với một niềm đam mê mãnh liệt. Nhưng cũng tại đây, ông chứng kiến nhiều cảnh đau lòng, đó là hiện tượng “cồng chiêng chảy máu”. “Trước đây, người ta bán những chiếc cồng, chiếc chiêng như bán đồ nhôm nhựa, cồng chiêng cũng được đưa ra làm máng cho gia súc ăn hoặc vất ở một xó nhà. Bọn trẻ thì gần như không ai còn biết đánh chiêng. Thấy vậy, tôi về nhà bán bò mang tiền theo, thấy ai bán chiêng là mua ngay. Tôi đã bán 30 con bò để mua chiêng, giờ tôi có 10 bộ cồng chiêng cổ rất quý” - Nghệ nhân Nay Phai tâm sự.
| |
| Đội cồng chiêng xã Ia Kla (huyện Đức Cơ) biểu diễn trong lễ truy điệu liệt sĩ quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hy sinh trên đất Capuchia. Ảnh: Sơn Tùng |
Ở Gia Lai không chỉ có nghệ nhân Nay Phai mà có hàng trăm người khác sẵn sàng làm tất cả để giữ lại cồng chiêng cho buôn làng. Họ còn truyền cảm hứng cho dân làng, truyền dạy nghề chỉnh chiêng, đánh chiêng cho giới trẻ. Nhờ vậy, Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại mới được bảo tồn, phát huy trong cộng đồng các dân tộc thiểu số (DTTS) Tây Nguyên.
Hiện nay, các tỉnh Tây Nguyên đang lưu giữ khoảng 10.000 bộ cồng chiêng, trong đó, Gia Lai là tỉnh có nhiều bộ cồng chiêng nhất với gần 6.000 bộ. Các lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa bản địa cũng được phục dựng, bảo tồn, tiêu biểu như lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui và Sử thi của người Ba Na ở huyện Đắk Đoa, Đắk Pơ, Kbang, Kông Chro được Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Nhưng khi khảo sát thực tế, chúng tôi thấy không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên vẫn đứng trước nhiều nguy cơ mai một. Đó là sự thay đổi nhanh chóng về điều kiện tự nhiên, xã hội ở Tây Nguyên nói chung và Gia Lai nói riêng làm mất dần không gian và sự linh thiêng của cồng chiêng. Nhiều lễ hội bị quên lãng hoặc bị thương mại hóa, giới trẻ tiếp xúc và chạy theo nhiều luồng văn hóa, còn rất ít người đam mê với âm nhạc cồng chiêng…
Bảo tồn không gian văn hóa cồng chiêng phải bắt đầu từ làng
Ông Phan Xuân Vũ- Giám đốc Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai cho biết: Để bảo tồn và phát huy văn hóa cồng chiêng, những năm qua, Tỉnh ủy, UBND tỉnh Gia Lai thường xuyên chỉ đạo và hỗ trợ các địa phương bảo tồn văn hóa cồng chiêng. Năm 2009, Gia Lai đã tổ chức thành công Festival cồng chiêng quốc tế và tháng 11 tới đây là Festival cồng chiêng Tây Nguyên với sự tham gia của 5 tỉnh khu vực Tây Nguyên. Trong nhiều năm nay, các xã tổ chức liên hoan cồng chiêng 1 năm 1 lần, cấp huyện, thị xã, thành phố 2 năm tổ chức một lần. 100% trường dân tộc nội trú trên địa bàn tỉnh Gia Lai có chương trình giảng dạy và hoạt động ngoại khóa về chỉnh chiêng và đánh cồng chiêng.
| |
| Ảnh: Sơn Tùng |
Cồng chiêng gắn bó mật thiết với đời sống của người đồng bào DTTS bản địa từ khi sinh ra cho đến lúc về với tổ tiên. Theo nghệ nhân Nay Phai, muốn muốn bảo tồn và phát huy giá trị không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên phải bắt đầu từ làng và cộng đồng các DTTS - những chủ nhân sáng tạo ra âm nhạc cồng chiêng. Vì ngoài yếu tố văn hóa, cồng chiêng còn có yếu tố tâm linh, đánh cồng chiêng không chỉ là nghệ thuật biểu diễn đơn thuần mà nó gắn bó chặt chẽ với những nghi lễ, tín ngưỡng của người DTTS Tây Nguyên trong gia đình và buôn làng của họ.
Cồng chiêng phải được sống trong không gian của nó, đó là một quần thể gắn kết chặt chẽ với nhau bao gồm cả làng, nhà rông, các lễ hội, nghi lễ tín ngưỡng…, đánh cồng chiêng ở không gian làng khác với đánh cồng chiêng trên sân khấu hay ở phố thị. Bảo tồn, phát huy không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên phải bảo tồn cả những giá trị văn hóa lâu đời của các cộng đồng DTTS Tây Nguyên. Đó cũng chính là đích đến của Festival cồng chiêng Tây Nguyên sắp tới. Theo ông Phan Xuân Vũ, Festival cồng chiêng Tây Nguyên lần này sẽ hướng về cộng đồng, bao gồm các lễ hội đường phố, phục dựng một số lễ hội truyền thống của các dân tộc bản địa; sinh hoạt văn nghệ dân gian như diễn xướng sử thi Tây Nguyên, hát dân ca; trình diễn nghệ thuật chỉnh chiêng, tạc tượng gỗ dân gian, đan lát, dệt thổ cẩm; triển lãm ảnh không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên… với không gian trải rộng trên nhiều địa phương và chủ thể chính là cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên.
Sơn Tùng