Nằm nép mình bên dòng sông La hiền hòa và thơ mộng, hàng trăm năm nay, thôn Bến Hến (xã Trường Sơn, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh) gắn bó với nghề làm hến truyền thống. Hến do người dân nơi đây làm ra không những để chế biến thành những món ăn đặc sản, có thương hiệu nổi tiếng khắp cả nước, mà người dân nhờ đó có nguồn thu nhập khá ổn định.
Đặc sản sông La
Chiều muộn một ngày cuối tháng 5, có mặt tại thôn Bến Hến, chúng tôi chứng kiến dưới dòng sông, hàng chục tàu thuyền trên khoang chở đầy ắp hến đang chen chúc vào bến neo đậu, đổ hàng. Trên bến, cảnh bán mua tấp nập; cạnh đó trong làng, những bếp lò luộc hến khói và mùi thơm lan tỏa cả một vùng… Một khúc sông La ở thôn Bến Hến nhộn nhịp như một khu chợ thu nhỏ.
| Một góc thôn Bến Hiến bên sông La. |
Đang luộc hến trong túp lều, bà Nguyễn Thị Nam (48 tuổi, ở thôn Bến Hến), cho biết: “Không biết nghề này được hình thành từ lúc nào, chỉ biết rằng các thế hệ người dân ở thôn Bến Hến khi sinh ra, lớn lên đều nối tiếp nhau gắn bó với nghề truyền thống này. Mọi trang trải trong cuộc sống, xây dựng nhà cửa, mua sắm vật dụng, lo cho con cháu ăn học, đều phụ thuộc vào thu nhập từ nghề làm hến. Trước đây, nghề làm hến khó khăn, vất vả lắm, suốt ngày vợ chồng, anh em đều bám mặt xuống sông cũng chỉ lo kiếm đủ ăn, không có dư dả, vì thời điểm đó giá hến quá rẻ. Khoảng 10 năm trở lại đây, khi hến trở thành một loại thực phẩm sạch, được mọi người ưa chuộng, giá thành cao nên nghề làm hến ở Bến Hến đang ngày càng phát triển mạnh và mang lại nguồn thu nhập khá ổn định cho người dân…”.
Bà Nguyễn Thị Nga, người dân ở Bến Hến kể về quy trình làm hến, đàn ông khỏe mạnh thì đi thuyền máy cào hến trên sông, bình quân 2-3 người/thuyền; còn phụ nữ thì ở nhà ngâm rửa hến, luộc hến, đãi hến sạch... Mỗi ngày, công việc thường bắt đầu từ 2-3 giờ sáng cho đến chiều muộn.
Do giá trị của hến cao và hến ở Bến Hến đã khẳng định được thương hiệu, nên nhiều thương lái đã tìm đến tận nơi thu mua với số lượng lớn rồi vận chuyển đi khắp nơi tiêu thụ. Nhờ đó, người làm nghề hến không phải lo lắng đầu ra, cào được bao nhiêu tiêu thụ hết bấy nhiêu. Mùa khai thác hến kéo dài gần như quanh năm, nhưng vụ cao điểm và hến nhiều nhất là từ tháng giêng đến tháng 6 âm lịch. Mặc dù đỡ vất vả hơn ngày trước, nhưng nghề làm hến đòi hỏi phải có sức khỏe, sự kiên trì, chịu khó. Hến sau khi cào về đều được tận dụng hết, vỏ hến gom lại nung thành vôi phục vụ xây dựng, sản xuất nông nghiệp hoặc xay nhỏ làm thức ăn cho gà, vịt; ruột hến dùng chế biến các món ăn; nước hến dùng để nấu canh...
Người dân ở thôn Bến Hến vẫn truyền nhau câu chuyện về nguồn gốc tổ nghề làm hến. Cách đây hơn 300 năm, có một gia đình do vợ mất sớm nên người chồng phải chịu cảnh gà trống nuôi con. Lớn lên, người con thi đỗ làm quan, nhà vua cho về quê vinh quy bái tổ, khi về đến sông La gặp mưa to gió lớn khiến chiếc đò bị lật chìm. Dân làng đã tỏa đi tìm kiếm khắp nơi, nhưng không thấy, mà chỉ vớt được nhiều con hến nhỏ dưới đáy sông, khi đưa về nhà luộc lấy ruột và nước nấu cháo, nấu canh thấy ăn có vị ngọt, thơm ngon.
Sau đó, dân làng đã nghĩ ra nhiều cách cào hến về sử dụng. Ăn không hết họ đưa sang các làng bên đổi thêm cá, thịt, rau, dưa cà... Cứ thế, người này chỉ bảo người kia cách cào hến, dần dần trở thành một nghề truyền thống mưu sinh của cả thôn Bến Hến. Hiện nay tại Bến Hến người dân đã xây dựng ngôi miếu thờ, hàng năm đều tổ chức lễ hội rước thuyền và cúng tế để cầu cho quốc thái dân an, đánh bắt xuôi chèo mát mái, mưa thuận gió hòa…
| Sau giờ học ở trường, các em nhỏ phụ giúp cha mẹ công việc gia đình. |
Đổi thay nhờ hến
Ông Lê Kim Trọng, Trưởng thôn Bến Hến cho biết: Nghề làm hến truyền thống đã có trên 300 năm. Thôn Bến Hến có 200 hộ dân, với hơn 700 nhân khẩu đang sống tại địa phương. Ngày xưa 100% hộ dân gắn bó với nghề làm hến, nhưng nay chỉ còn hơn 60%; còn lại làm thêm các ngành nghề dịch vụ khác… Bến Hến là nơi còn lưu giữ và phát triển nghề làm hến truyền thống bền vững nhất và giờ đã trở thành thương hiệu nổi tiếng. Hến có 2 loại là hến nước lợ (còn gọi là giắt) kích thước nhỏ, vỏ mỏng, nhiều ruột, giá bán ruột 40.000 - 50.000 đồng/kg; hến nước ngọt kích thước to đẹp, dày vỏ, ruột ít, giá bán ruột 150.000 - 170.000 đồng/kg. Riêng hến sống, nguyên con, giá từ 5.000 - 20.000 đồng/kg tùy loại.
Theo ông Trọng, vào vụ cao điểm có thuyền cào được hơn 1 tấn hến/ngày, còn lại bình quân từ 300 - 600kg/thuyền. Thu nhập trung bình từ nghề làm hến khoảng 500.000 - 1 triệu đồng/nhà/ngày; thậm chí có nhiều nhà thu nhập hàng triệu đồng/ngày… Ông Trọng cũng khẳng định, nhờ có nghề làm hến mà cuộc sống của người dân ở thôn Bến Hến ngày càng sung túc; phong trào khuyến học, khuyến tài được quan tâm nhân rộng, con cháu được đầu tư học hành đến nơi đến chốn (có năm trong thôn hơn 10 học sinh đậu đại học). So với các nghề khác, đây là nghề đang mang lại nguồn thu nhập cao nhất, ổn định nhất, giải quyết nhiều việc làm cho người dân... Đặc biệt, hiện nay hến ở đây được xem là đặc sản sạch, giá trị kinh tế cao nên người dân rất yên tâm bám nghề.
“Giờ đây thôn Bến Hến đã cán đích nông thôn mới và chẳng khác gì là một khu phố nhộn nhịp thu nhỏ bên dòng sông La. Tuy nhiên, điều lo lắng, trăn trở nhất hiện nay là nhiều con em ở thôn lớn lên được cho học hành đỗ đạt cao, học xong ở lại làm việc tại các thành phố lớn; một số thì đi xuất khẩu lao động nước ngoài nên số lượng con em lớp kế cận bám trụ theo nghề làm hến truyền thống này của cha ông đang ngày càng giảm dần, chúng tôi lo lắng nghề này có nguy cơ sẽ mai một...”, trưởng thôn tâm sự.
Theo sggp