Lội rừng nhặt hạt kơ nia

(GLO)- Tuy chỉ ăn theo bài hát “Bóng cây kơ nia” nổi tiếng, nhưng hạt của loại cây này đang được nhiều người biết đến và vươn xa tận Thủ đô Hà Nội như lời ca rễ cây kơ nia “uống nước nguồn miền Bắc”. Sự tò mò về một loại quà đặc sản của núi rừng Tây Nguyên khiến chúng tôi có chuyến lội rừng nhặt hạt kơ nia.

Lộc rừng

Chính sự tò mò muốn thưởng thức loại hạt từng là món ăn dân dã của người dân tộc thiểu số bỗng chốc trở thành đặc sản đã thôi thúc chúng tôi làm một chuyến lội rừng ngay đầu năm mới. Người dẫn đường lần này là Ksor Đíu (làng Ya, xã Chư Đăng Ya, huyện Chư Păh) trông có vẻ rất nhanh nhẹn và hiểu biết. Trên đường vào rừng tìm “Bóng cây kơ nia”, Đíu mới “thú thật” là anh không khác gì chúng tôi, cũng mới biết hạt kơ nia bán được cách đây chừng… hơn tháng. Loại cây mà ngày ngày lên rẫy đều thấy, bà con thường tìm đến nghỉ ngơi dưới bóng cây, nhặt hạt đập ăn cho vui miệng hay chống đói mỗi lần lỡ bữa. Chàng trai dẫn đường cho hay: Chỉ cần tìm những cây to, có tán xòe rộng là tha hồ nhặt. Mùa này, quả kơ nia rụng đầy gốc, nằm lớp lớp dưới đất. Chịu khó một tí, chỉ sau 1 giờ là có thể nhặt đầy bao tải. “Còn nhặt cả khu rừng này thì có đến hàng tấn. Nhiều lắm, sóc, chuột ở đây ăn không xuể”-Đíu hài hước nói.

Từ làng Ya chạy xe máy chừng 5 phút là đến bìa rừng, lội bộ thêm khoảng 10 phút nữa là thấy có bóng dáng cây kơ nia. Theo lời Đíu, ở đây cây này nhiều vô kể, mọc đầy trong rẫy của người dân, mọc khắp rừng. Đếm không xuể, ước chừng có trên 1.000 cây. Đíu dừng chân trước một thân cây to có lá màu bạc, ước chừng một người ôm, có tán rộng nằm ven đường mòn hướng lên rừng. Đíu nhanh nhảu khom người nhặt những hạt sẫm màu dưới đất. “Đây là hạt kơ nia”. Vừa dứt lời, chúng tôi còn chưa kịp nhìn đã thấy Đíu ngồi xổm xuống đất với tay nhặt cục đá rồi kê hạt lên đập “cạch cạch”. Phần nhân hạt lần lượt được bóc tách lộ ra lớp vỏ màu cánh gián, bên trong là phần thịt trắng ngà. Bỏ vào miệng nhai sẽ cảm nhận ngay được vị bùi, béo. Với chúng tôi thì cảm giác này khá lạ lẫm vì lần đầu tiên được thưởng thức nhưng với Đíu thì bao ký ức như chợt ùa về.

Trầm ngâm, Ksor Đíu chậm rãi cất lời: “Tuổi thơ của em cũng như những đứa trẻ làng Ya gắn liền với hạt này. Buổi trưa, lúc đàn bò gặm cỏ thì chúng em núp dưới bóng cây đập hạt ăn”. Quả kơ nia nhìn khá giống trái xoan, to hơn ngón chân cái người lớn chút xíu, khi chín có màu vàng nhạt. Phần thịt cũng ăn được nhưng phần hạt tươi rất khó tách, nếu ăn nhân hạt lúc này có cảm giác nhớt nhớt xen lẫn mùi hăng tinh dầu sẽ không ngon. Chỉ khi quả chín tự rụng, sau thời gian nhũn hết phần thịt bên ngoài, trơ ra phần hạt, tiếp tục nằm phơi mình dưới đất cho đến khi lớp vỏ gỗ khô cứng thì mới dễ đập. Lúc này, chỉ cần kê hạt lên trên một tảng đá dùng dao đập nhẹ vài lần là hạt tách làm đôi rơi ra phần nhân bên trong.

Chỉ tay về phía xa, nơi cây cổ thụ nằm đơn lẻ trên đỉnh đồi, Đíu nói: Đó chưa phải là cây to nhất ở rừng này và cũng không phải nơi có nhiều cây kơ nia nhưng là gần nhất, đường dễ đi. Len lỏi theo đường mòn, vượt qua mấy dốc cao, cây kơ nia cổ thụ hiện ra sừng sững trước mắt. Thân cây to, phải đến 3 người ôm, cao chừng 25-30 m. Không cần phải nói, khắp mặt đất đâu đâu cũng là hạt, nằm xếp lớp cả một khoảng đồi.

Trên đường tiếp tục chuyển hướng sang cây kơ nia cổ thụ gần đó, chúng tôi gặp chị Ken (cùng làng, là họ hàng với anh Đíu) đang mải mê nhặt hạt. Chị Ken cho hay: “Hạt này đầy dưới đất, nhặt bao nhiêu cũng có, nhất là những cây to, tán dày như thế này. Việc đập hạt cũng rất nhẹ nhàng, khó nhất là công đoạn đập lấy nhân, phải đều tay, đúng nhịp thì mới không bị vỡ. Chỉ cần bỏ ra vài tiếng là có chút thu nhập mua thịt cá cho gia đình, mình chỉ bỏ công chứ đâu có mất tiền chăm bón, gieo trồng. Lộc trời thì mình cứ nhặt, vừa có tiền, vừa có việc làm”.

Xây dựng thương hiệu đặc sản

Từ lâu, người làng Ya đã xem quả kơ nia là đặc sản của núi rừng ban tặng, nhưng chẳng ai nghĩ đến ngày có người tìm đến làng thu mua. Chuyện bắt nguồn từ việc anh Ksor Đíu lấy vợ ở xã Ia Mơ Nông. Gần nhà chị Rơ Chăm HLuên-vợ của Đíu-có người hàng xóm thu mua hạt này về chế biến, bán với giá rất cao. Tình cờ nhớ lại lời chồng kể là ở rừng làng Ya có nhiều loại cây này, chị không khỏi mừng thầm. Trở về làng Ya, hai vợ chồng rủ nhau lên rừng, thành quả đầu tay là 10 kg nhân hạt kơ nia, nhẹ nhàng “bỏ túi” 500 ngàn đồng. Chị H'Luên cho hay: “Khi đơn hàng lớn, em rủ thêm một số chị em trong làng lên rừng đập hạt mang về bán thì họ cũng rất bất ngờ. Họ cứ tưởng em đùa, vì đơn giản là xưa nay chưa thấy ai mua bao giờ. Chỉ đến khi em đứng ra mua với giá 45.000 đồng/kg nhân hạt thì họ mới nghe. Thế mà, những lúc nghỉ giữa buổi, có người đập được 3-5 kg, có người nhiều hơn thì thu đến 7-8 kg, rủng rỉnh tiền đi chợ. Giờ cứ cách 2-3 ngày là em qua xã bên giao 10-15 kg, tùy theo lượng đặt mua”.

Theo chị H'Luên, xưa người dân chỉ biết nhặt hạt đập ăn, giờ có người mua, thấy tiền “nằm sẵn dưới đất” nên ai cũng ham. “Vợ chồng em cũng đang tính chuyện nhặt hạt về dự trữ, đồng thời rao bán trên mạng, tìm đầu ra cho sản phẩm. Em thấy không nơi nào có nhiều cây kơ nia như ở đây, vùng nguyên liệu thiên nhiên sẵn có rất dồi dào”-chị H'Luên dự tính.

Rời làng Ya, chúng tôi tìm đến nhà chị H'Uyên Nie-Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp phụ nữ xã Ia Mơ Nông-người có công đưa hạt rừng dân dã này ra tận Thủ đô. Vừa địu con, vừa tất bật đảo tay trộn hạt kơ nia trong chảo, chị H'Uyên cho biết: Đơn hàng này đến 40 kg, chị rang gửi cho một khách hàng ở Hà Nội đặt mua. Còn ngay trong đầu năm mới, chị đã nhận của khách đặt đến hơn 100 kg. Nhiều cửa hàng tạp hóa ở thị trấn Phú Hòa, Ia Ly cũng đặt rang để bán trong dịp Tết. Thu mua của bà con với giá 50.000 đồng/kg nhân hạt, chị loại bỏ những hạt xấu, bị hư rồi phơi khô, rang lên, đóng bì bán với giá 140.000 đồng/kg. “Rang lên sẽ làm mùi tinh dầu hăng nồng trong hạt mất đi, khi ăn không còn cảm thấy nhớt nhớt trong miệng như lúc nhai sống, phần nhân hạt lúc này trở nên thơm hơn, béo ngậy và giòn tan. Những ai dù chỉ thử một lần loại hạt rừng dân dã này sẽ đâm ra nghiện ngay”-chị H'Uyên tự hào cho hay.

Cuối năm 2019, chị H'Uyên rang thử rồi bán cho bạn bè, người quen. Tận dụng công nghệ 4.0 chị đẩy mạnh quảng bá, giới thiệu khắp các trang mạng. Nhiều người đặt mua, ăn thấy ngon rồi dần trở thành khách hàng thân thiết. Từ thời điểm đó đến nay, chị đã bán trên 200 kg nhân hạt, chủ yếu qua mạng. Chị H'Uyên thừa nhận, chính bài hát “Bóng cây kơ nia” đã giúp cho việc bán mặt hàng này trở nên thuận lợi hơn. Họ tò mò muốn dùng thử hạt của loại cây đã đi vào thơ ca này có mùi vị như thế nào. “Thời gian tới, tôi cố gắng xây dựng thương hiệu cho sản phẩm để nhiều người biết đến, bán được số lượng nhiều hơn, tạo điều kiện cho bà con trong xã, huyện có thêm thu nhập từ việc nhặt hạt kơ nia. Đồng thời, tôi cũng tính toán đưa sản phẩm này vào dự án phát triển du lịch cộng đồng của xã, giới thiệu mặt hàng đặc sản địa phương đến các du khách”-chị H'Uyên chia sẻ.

Chúng tôi ra về với món quà đặc trưng của núi rừng cùng với một cảm giác thư thái trong ngày đầu năm mới. Hy vọng một ngày gần nhất hạt kơ nia sẽ trở thành đặc sản đại diện địa phương ghi điểm du khách gần xa mỗi lần đến với Gia Lai.
 

MINH TRIỀU