Mạch nguồn tri ân và những câu chuyện - Bài cuối: Đi tìm đồng đội trên đất Triệu Voi

Lật từng tấc đất tìm hài cốt

Trung tuần tháng 7, nơi làm việc của Đội quy tập hài cốt liệt sỹ Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Hà Tĩnh có đông đủ cán bộ, nhân viên đang tập huấn, chuẩn bị cho một chuyến hành trình tìm hài cốt liệt sĩ. Qua nhiều lần liên hệ, tôi mới có dịp gặp Thiếu tá Lê Tiến Thiện - Nhân viên đội quy tập hài cốt liệt sỹ - Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Hà Tĩnh.

Cứ đến mùa khô, 30 cán bộ, chiến sĩ trong đội quy tập hài cốt lại chuẩn bị hành trang, mang theo cuốc thuổng, xà beng và những lá cờ Tổ quốc đỏ thắm với hy vọng sẽ tìm kiếm và đưa được nhiều liệt sĩ trở về. Nhiệm vụ quân khu đặt ra cho đội là tìm thông tin, liệt sĩ hy sinh đang nằm lại trên mảnh đất tỉnh Bolykhămxay và thủ đô Viêng Chăn. Mỗi lần đoàn xe lăn bánh rời quê hương, ngoài mang theo hy vọng thì còn nhiều lỗi lo khi thông tin về liệt sĩ ngày càng ít ỏi, thời tiết, khí hậu mưa, nắng thất thường, địa hình đi lại khó khăn.

Thiếu tá Thiện đôi mắt đỏ hoe khi nhìn lại hình ảnh 5 hài cốt liệt sĩ được tìm thấy trong hang đá giữa thung lũng đại ngàn ở huyện Viêng Thong, tỉnh Bolykhămxay mà anh lưu giữ trong chiếc điện thoại. “Các anh đã được đưa về đất mẹ, nhưng vẫn chưa biết tên, biết tuổi. An táng ở Nghĩa trang liệt sĩ Nầm, bia mộ khắc “chưa xác định tên”, thiếu tá Thiện rưng rưng nước mắt. 5 hài cốt liệt sĩ trên được tìm thấy trong hang đá vào mùa khô năm 2022, qua thông tin có được từ một người dân bản địa huyện Viêng Thom, tỉnh Bolykhămxay cung cấp. Ngày đó, vào cuối tháng 10 trong lần đến bản Phôn Hôm để phát thuốc miễn phí, kết hợp với tuyên truyền, vận động bà con nhân dân nước bạn cung cấp thông tin về phần mộ các liệt sĩ. Người đàn ông dân tộc Mông đến áp sát vào tai chiến sĩ trong đội nói: “Chú bộ đội ơi, khu vực núi đá bản Phôn Hôm, trước đây có bộ đội Việt Nam đóng quân. Nơi này cũng đã bị máy bay Mỹ ném bom. Có người ở bản thấy có hài cốt của người trong hang đá”.

Từ thông tin quý giá đó, các cán bộ thuộc đội quy tập nhanh chóng thực hiện nhiệm vụ xác minh thông tin. Những cuộc điện thoại gấp rút nối về các hội cựu chiến binh ở Việt Nam, rồi liên hệ đến những cựu binh từng tham gia chiến trường, gặp cựu chiến binh Lào…. Mất 3 ngày xác minh, khi biết khu rừng này đã diễn ra nhiều trận đánh ác liệt, người lính bắt đầu hành trình tìm đồng đội. Trực tiếp tham gia chỉ đạo, Thượng tá Trần Văn Sơn - Đội trưởng đội quy tập hài cốt liệt sĩ nói rằng, thông tin về hài cốt liệt sĩ thường phải xác minh từ nhiều nguồn, sau đó phân tích, đánh giá cụ thể từng địa điểm, lên phương án. Như vị trí đó cách xa nơi đóng quân bao nhiêu km, đường đi thế nào, phải mất bao lâu để tìm kiếm, lúc này mới xác định được số lương thực cần mang theo. Thượng tá Sơn cũng cho biết, khi tìm được hài cốt, các chiến sĩ dựa theo những di vật nhằm khẳng định là bộ đội tình nguyện và chuyên gia Việt Nam như tăng, võng, thắt lưng, cúc áo, đế giày....

Tiếp câu chuyện tìm hài cốt liệt sĩ trong hang đá, Thượng tá Sơn chia sẻ, chiến tranh đã qua đi nửa thế kỷ, vạn vật đổi thay, khu rừng xưa cũng không còn nguyên vẹn, địa điểm theo chỉ dẫn của người dân ở bản đã chìm sâu dưới lòng hồ thủy điện. Và người dân quanh vùng cũng đã được di dời đến nơi ở mới.Theo chỉ dẫn của dân bản địa, mũi thuyền chở 12 chiến sĩ đội quy tập cùng bộ đội nước bạn theo dòng nước hướng về thượng nguồn. Hơn 4h đồng hồ trên thuyền, nửa ngày trời đi bộ, một đêm ngủ lại rừng sâu, các chiến sĩ mới đến được hang đá theo chỉ dẫn.

Trăn trở

Thượng tá Trần Văn Sơn kể lại: “Nơi đây vách đá cheo leo, dốc đứng, độ cao khoảng 150m so với chân núi. Cửa trước đã ngập do ngăn thuỷ điện, chúng tôi phải đi vòng qua cửa sau. Đến nơi thấy mảnh đạn còn dắt vào đá ở cửa hang. Lúc này ai cũng xúc động”. Ánh sáng nơi cửa hang nước của hồ thuỷ điện đã ngập, những khối đá khổng lồ dưới sự tàn phá của bom đạn đã vỡ nát tạo thành nhiều hình dạng. Trong hang đá tối đen như mực, chỉ nghe tiếng nước chảy lích rích qua những khe hở, tiếng thú rừng văng vẳng đằng xa. Ánh đèn pin yếu ớt phả xuống mặt đất, không gian trở nên tĩnh lặng. Mỗi người một nhiệm vụ, chia ra các hướng, lật từng hòn đá để kiểm tra. Những bước chân người lính cũng nhẹ nhàng hơn, bởi trong thâm tâm, ai cũng lo sợ tiếng động lớn sẽ chạm vào cõi yên nghỉ của các anh, các bác. “Anh em ơi, ở đây thấy rồi…”, lần lượt từng tiếng gọi vang vọng trong hang đá khiến các chiến sĩ mừng rơi nước mắt. 5 bộ hài cốt của liệt sỹ nằm ở nhiều góc khác nhau. Trong hang, đội quy tập cùng tìm thấy nhiều nồi cơm, mảnh bom và các loại vỏ đạn.

Thượng tá Phạm Hữu Tiến - Chính trị viên Đội quy tập hài cốt liệt sỹ chia sẻ, chuyến vào hang lần này đi trong vòng 1 tuần, nhưng quá may mắn khi tìm được đúng vị trí, sớm đưa 5 bộ hài cốt của cha anh mình trở về sau bao năm xa cách. Bởi có những nơi, đến khoanh vùng tìm nhiều đợt, thậm chí mất 3-4 năm đào rãnh, bới đất mới có kết quả. “Mỗi vị trí tìm kiếm, thời gian cố định 10 ngày phải trở về. Bởi sức lực anh em cũng hạn chế, phần nữa lương thực chỉ mang đủ được 10 ngày. Một số nơi cung cấp thông tin chính xác, đến là tìm được ngay, nhưng cũng có những nơi lật gần nửa quả đồi, vẫn không thấy các anh đâu”, Thượng tá Tiến nói. Xuyên suốt câu chuyện, Thượng tá Tiến không ít lần rơi nước mắt. Bởi sau cuộc hành quân vào tận thung lũng sâu, nơi rừng thiêng nước độc, mới hiểu đây chỉ là trải nghiệm nhỏ trong những nỗi vất vả, khó khăn của bậc cha anh.

Người chính trị viên cũng chia sẻ nỗi lo lắng khi các phần mộ liệt sĩ ngày càng khó tìm thấy khi nhiều thông tin thiếu chính xác. Khi mà hầu hết bà con dân tộc Lào cao tuổi từng tham gia chiến đấu đã mất hoặc già yếu, không thể trực tiếp hành quân đến điểm tìm kiếm cùng bộ đội Việt Nam. “Mặt khác, theo thời gian, địa hình thay đổi, mưa gió đã bào mòn các phần mộ. Nếu không gấp rút, xương thịt các bác hòa tan vào đất, tìm kiếm sẽ còn khó hơn gấp bội”, Thượng tá Tiến trăn trở. Mùa khô ở Lào khắc nghiệt, ngày nắng bỏng rát, đêm lạnh thấu xương. Trên những khu rừng sâu, người lính trong đội quy tập hài cốt các liệt sỹ vẫn miệt mài lật từng tấc đất, thực hiện nhiệm vụ cực kỳ đặc biệt. Giữa thời bình, không tiếng bom, tiếng súng, nhưng không ít khó khăn nguy hiểm mà họ phải đối mặt để thực hiện nhiệm vụ nặng nề phía trước, là tìm kiếm, đưa các liệt sĩ hồi hương.