Mấy chục năm về trước, dó rừng rất nhiều, nhưng chúng bị "tàn sát" vô tội vạ để lấy trầm nên dường như không còn. Bởi vậy, dân buôn trầm thời nay có một số người phải đi lùng dó. May mắn nhất là có được những cây dó cổ thụ có trầm còn sót lại trong khu vực dân cư. Phổ biến hơn là tìm mua dó trồng. Tuy nhiên, tất cả đều… hên xui.
LÊN SÔNG CHÀ MU TÌM DÓ CỔ THỤ
Về H.Tiên Phước, một vùng đất nổi tiếng về trầm hương của tỉnh Quảng Nam, người địa phương "chỉ điểm" cho tôi gặp Trần Quốc Sơn. Người này có biệt danh là Sơn Trầm, vì nói về kinh doanh trầm hương, Trần Quốc Sơn khá nổi tiếng ở xứ "thập ngũ tiên sa" này. Gặp Sơn, hỏi ở đây có còn dó tự nhiên cổ thụ, thật bất ngờ Sơn Trầm nói vẫn còn một số cây sống ở vùng đất gần sông Chà Mu, một nhánh của sông Tiên. Tưởng Sơn Trầm nói đùa, vì địa danh Chà Mu nghe tức cười quá, tôi chưa nghe bao giờ. Nhưng Sơn nói nghiêm túc và lấy ô tô chở tôi đi.
Từ TT.Tiên Kỳ, H.Tiên Phước đi qua Nhà lưu niệm cụ Huỳnh Thúc Kháng, rồi đi tiếp hơn 3 cây số, chúng tôi tới nhánh sông Chà Mu thuộc thôn 2, xã Tiên Cảnh. Sơn dừng xe, chỉ về phía xa xa, nói: "Mấy cây dó cổ thụ ở chỗ nớ. Nhưng phải vào gặp chú ni. Ổng là chủ của mấy cây dó nớ". Tôi thắc mắc hỏi, những cây dó cổ thụ tự nhiên sao lại có chủ? Sơn Trầm giải thích: "Khu vực nớ trước đây là rừng, dân đến khai hoang phát hiện dó rồi giữ lại. Bây chừ chúng thuộc về họ".
Chúng tôi vào nhà người có dó cổ thụ. Một người đàn ông luống tuổi tên Thành đang tỉ mẩn xoi những khúc dó trồng vừa khai thác để lấy trầm. Ông Thành cho biết trong vườn ông có cây dó tuổi gần 200 năm. Đó là cây dó hiếm. Rồi ông bảo vợ đưa chúng tôi ra vườn giới thiệu cây dó.
Trước mắt chúng tôi có 9 cây dó bầu cổ thụ, trong đó có một cây rất khủng, chiều cao ước lượng gần 20 m với tán lá rất rộng. Độ lớn thân cây dó, Sơn Trầm cùng một "thổ địa" Chà Mu đo gần trọn hai vòng tay, nhánh to nhất cũng bằng cả thân người lớn. "Trải qua bao cuộc chiến tranh, qua bao nhiêu bão tố, nhìn dấu hiệu sâu đục, kiến ở trên thân cây, theo kinh nghiệm của những phu trầm thì cây này ăn trầm hương tự nhiên rất nhiều", Sơn Trầm phân tích.
Hỏi lịch sử của cây dó cổ thụ, ông Thành cho hay sau 1975, ông đến khai hoang khu đất này thì phát hiện 10 cây dó bầu mọc tự nhiên. "Lúc đó có cây thân to hơn cái thùng nước rồi. Năm 2010, tui bán một cây với giá 300 triệu đồng. Sau đó, tui biết họ đem về bán lại với giá trên 1 tỉ đồng nên tiếc đứt ruột", ông Thành thổ lộ. Chúng tôi hỏi, giờ cây dó cổ thụ to nhất còn lại bán bao nhiêu. "Tui nói thiệt cây ni dòm ăn trầm chắc không bằng cây đã bán, nhưng nếu bán cũng phải trên vài trăm triệu", ông Thành chốt.
LÊN THƯỢNG NGUỒN TÌM DÓ BẦU KHỦNG
Những ngày ở tỉnh Quảng Nam, tôi kết nối với một tay kinh doanh trầm hương tên Đức. Nhận được cuộc gọi của một thanh niên người đồng bào Cơ Tu ở thượng nguồn sông Vu Gia báo có hai cây dó bầu cổ thụ niên đại vài trăm năm còn sót lại trong làng, Đức hí hửng rủ tôi đến đó. Điểm đến là xã Đắk Pring, H.Nam Giang, giáp ranh H.Phước Sơn, nơi cũng được coi là vùng trầm hương của Quảng Nam.
Đến nơi, chàng thanh niên người đồng bào Cơ Tu dẫn chúng tôi cuốc bộ băng qua quãng đường hơn một cây số để đến xem cây dó đầu tiên. Đó là một cây dó có chu vi khoảng 2 m, ngay từ gốc phân thành 2 nhánh. Theo nhận định của Đức, lúc đầu cây dó này chỉ có một nhánh, nhưng sau đó chỗ gần phần gốc bị tổn thương và nẻ thành 2 nhánh.
Đức hỏi: "Cây này nhà mình trồng phải không?". Chàng thanh niên Cơ Tu cho biết đó là cây dó tự nhiên có từ thời ông cố của mình. "Vậy anh bán bao nhiêu?", Đức hỏi tiếp. Chàng trai người Cơ Tu dứt giá 10 triệu đồng và giới thiệu trong vườn mình còn 6 cây như vậy. Đức mừng húm, chốt luôn cả 6 cây. Trên đường về, tôi hỏi Đức, những cây dó như vậy tỷ lệ có trầm cao không thì anh cho hay: "Em đoán cây này tỷ lệ trầm không cao, nhưng vì dó tự nhiên bây giờ rất hiếm, có thể làm được nhiều việc. Nếu may mắn trúng nhiều trầm nữa thì rất tuyệt vời".
Theo mách nước của chàng trai người Cơ Tu vừa bán 6 cây dó, Đức và tôi đi tìm một chủ dó bầu cổ thụ khác tại đây để mua. Đến nơi, chúng tôi bất ngờ khi nhìn thấy cây dó bầu khủng với 3 nhánh. Chủ nhà cho biết trước đây cây dó này bị gió bão làm xé gốc. Từ đó, cây dó một thân đã nảy thành 3 nhánh. "Nếu cây dó này tạo ra trầm hương thì giá trị cực lớn", Đức nói nhỏ với tôi. Nhưng khi lấy chiếc đục mang theo xoi một chỗ trên thân cây dó để kiểm tra thử, Đức lắc đầu tỏ ra hơi buồn. "Sau hai giờ vượt núi, băng rừng mà trúng cây dó này coi như trớt quớt. May mà mua được 6 cây kia", Đức thổ lộ.
Săn dó cổ thụ hoặc mua dó trồng để khai thác trầm quả là rất… hên xui. Để săn được cây dó có trầm là cực kỳ vất vả. Dó cổ thụ thì phải băng rừng, vượt suối để tìm. Nhưng đến nơi không mua được vì chủ hét giá trên trời, hoặc kiểm tra không có trầm là chuyện bình thường. Còn dân chuyên mua dó trồng thì tìm thấy cây dó có dấu hiệu có trầm cũng không dễ. "Có những lúc cưa xong, nhìn ruột cây dó trắng phau thì chỉ biết cười ra nước mắt. Cả ngàn cây có khi chỉ có một cây dó trúng trầm", một người cho biết.
Với Đức, anh cho biết, lần đầu tiên đi mua dó bầu để lấy trầm đã phải "cười ra nước mắt" vì 5 cây dó anh mua về cắt ra thì cả 5 cây trong ruột đều trắng bóc, không có chút trầm nào cả. "Lúc đó lỗ 40 triệu đồng. Em coi đó là học phí", Đức chia sẻ...
(còn tiếp)
Dự tính bảo tồn cây dó bầu cổ thụ nổi tiếng ở Phú Quốc
Chủ sở hữu cây dó bầu này là ông Hà Thanh Hưng ở xã Dương Tơ, TP.Phú Quốc, Kiên Giang. Cây dó bầu cổ thụ của ông Hưng chia thành hai nhánh lớn, cao khoảng 17 m, chu vi gốc 3 m, trọng lượng khoảng 10 tấn. Đặc biệt, ước trọng lượng trầm tốc nặng khoảng 2 tấn, có giá trị hàng chục tỉ đồng. Tuy nhiên, ông Hưng dự tính bảo tồn nguyên bản của cây chứ không bán để giới thiệu đến du khách trong và ngoài nước chiêm ngưỡng cây dó bầu cổ thụ độc lạ này.
Theo Quang Viên (TNO)