(GLO)- Sáng, ngồi cà phê với mấy cặp vợ chồng hưu, lao xao chuyện, rồi quay về chuyện chuẩn bị Tết thời bao cấp. Một người kể: Hơn 20 năm trước, giờ này là đang tất bật mượn khuôn làm bánh thuẫn. Mà cũng không dễ mượn, phải đăng ký, các khu tập thể luân phiên nhau đổ.
Để có vài chục bánh thuẫn, bánh in, cân mứt Tết phải chuẩn bị trước cả tháng. Đường ư, trứng gà ư, bột ư, dừa ư... rồi củi, than và khuôn. Anh chồng khỏe mạnh được giao đánh bột. Chập mấy đôi đũa lại rồi cứ thế đánh. Cả khu tập thể rộn ràng tiếng đánh bột. Bột, trứng, đường... cho vào chậu theo công thức “rỉ tai nhau”, rồi cứ thế quần quật đánh. Đến khi bột nở tơi ra thì mang khuôn về và đổ. Có nhà đổ cả đêm. Cái khuôn mỗi lần chứa được khoảng dăm bảy cái mà có nhà đổ vài trăm cái, phần ăn, phần biếu, phần sau Tết cho các con mang đi. Đổ xong còn sấy bằng than. Hôm sau tới cơ quan, mặt mũi bơ phờ vì thiếu ngủ, nhưng miệng tươi roi rói, vì một trong những việc quan trọng đã xong. Vui hơn nữa là nếu bánh thuẫn... cười. Bởi không phải nhà ai cũng làm cho bánh cười nhất loạt, mà có nhà do ông chồng đánh bột không kỹ chẳng hạn, bánh nhất loạt chỉ thù lù một nắm chứ không chịu nở phần trên bung ra như một bông hoa, gọi là bánh cười.
Nhưng bánh mới là một phần nhỏ của sự chuẩn bị Tết. Bởi thời bao cấp, mọi thứ được mua theo sổ, tem phiếu. Phải biết hôm nào cửa hàng nào bán gì để đi xếp hàng mua, nhiều khi 4-5 giờ sáng đã đi xếp sổ. Còn thiếu gì thì ra chợ. Mua sổ cũng phải tính toán, ví dụ phiếu thịt được 5 lạng, nhưng nếu mua xương hoặc mỡ thì được gấp đôi. Tính xem mua bao nhiêu thịt bao nhiêu xương bao nhiêu mỡ để dùng vào những việc cụ thể, từng món cụ thể.
Vui nhất là ngày ấy, đói kém nhưng vẫn... sang. Chợ thì phải cả chục ngày sau mới mở lại, các quán ăn sáng phải sau rằm. Khoảng 23 tháng Chạp là đã cúng tất niên. Tất niên, tức là sau đấy không làm gì nữa, chợ không họp, quán không bán. Vậy nên, phải mua dự trữ. Các bà nội trợ lo xa phải dự trữ thực phẩm cho cả tháng, mà nhà lại chưa có tủ lạnh. Còn tôi, tôi có kiểu dự trữ lo xa... riêng. Ấy là, nhà có cái chum, giáp Tết ra chợ Biển Hồ mua dăm chú cá chép về thả vào, vừa để chơi, nhưng có khách thì chỉ 30 phút sau là nó thành... món cá rán sốt cà chua rồi.
Pleiku dân góp khá nhiều, mỗi người từ một vùng quê lại mang tới một món đặc sản Tết quê mình. Người phía Bắc thì có giò thủ, thịt đông; người miền Trung, cụ thể là Bình Định, Quảng Ngãi thì thịt bò thưng, củ kiệu, canh khổ qua... Khách đến là dọn ra, hầu như tới nhà ai cũng có thủ tục dọn thức ăn ra mời nhau. Lâu thì thành mâm, thành món, nhanh thì đĩa bò thưng củ kiệu hoặc thịt đông giò thủ. Rượu hồi ấy đa phần là tự ngâm thuốc Bắc nhưng tới nhà ai cũng phải làm vài ly nên đa phần đi một vòng về là... say mèm. May là hồi ấy đa phần đi bộ hoặc xe đạp nên ít tai nạn giao thông nguy hiểm.
Hai năm đầu khi mới lên Pleiku, mấy anh em bạn bè chúng tôi không về quê ăn Tết với gia đình, vì hồi ấy tàu xe ngày Tết là cả nỗi đoạn trường nên đa phần Tết là... nhịn. Bếp ăn tập thể Tết nghỉ, các quán ăn cũng nghỉ, chợ nghỉ... chúng tôi bèn rủ nhau... đi thăm, chúc Tết các gia đình trong cơ quan, mục đích là để... qua bữa, thế mà cũng vẫn nhiều hôm vác bụng đói về, vì các gia đình cũng chỉ rượu với bò thưng, củ kiệu.
Lại nhớ có năm, cơ quan tôi liên hệ với địa phương quản lý hồ Đak Uy ở Kon Tum, đánh hẳn chuyến ô tô lên đấy mua cá về chia cho cán bộ, nhân viên. Con cá mè tới bảy chục cân, toàn mỡ. Bày ra giữa sân cơ quan chia, mỗi người được một khúc, phần tôi mang về rán, càng rán, nó càng teo vì miếng cá toàn mỡ, cuối cùng nó còn miếng tóp mỡ bằng... cái ly uống nước. Sau các chị nói mới biết, là cá mỡ thế chỉ kho với dưa mới “bảo toàn trọng lượng”.
Bây giờ, chợ rồi siêu thị rồi cả... online 24/24 giờ, chắc chỉ nghỉ sáng mùng 1 Tết, nhưng nhiều bà nội trợ vẫn giữ thói quen mua hàng dự trữ. Là gọi cho mối, gà vườn, heo vườn rồi bò cũng vườn, rau cũng vườn mà củ quả cũng vườn... về chất vào tủ lạnh ăn dần, dẫu giờ chả mấy ai đến nhà chúc Tết mà chịu cầm đũa, chứ đừng nói cụng ly vì món nồng độ cồn được xử lý rất nghiêm.
Tết bây giờ khỏe hơn sướng hơn Tết xưa rất nhiều. Nhưng có vẻ như cái sự lao xao Tết xưa nó cũng vẫn là một cái gì khiến ký ức ta nôn nao. Chả thế mà, vẫn rất nhiều nhà gói bánh chưng. Họ gói không phải vì cần cái bánh chưng, bởi đặt mua bánh vẫn rất ngon, rất đẹp lại rẻ mà tiện. Mà, họ cần cái không khí Tết, cái hương Tết, vị Tết.
Nên không lạ, nếu khoảng từ 27 tới 30 Tết, ta thấy, ta gặp đâu đấy trên phố, những bếp bánh chưng với những cái nồi quân dụng liu riu lửa. Họ đang lưu giữ hương vị Tết xưa như một phần ký ức tốt đẹp của đời mình, phần ký ức vất vả khốn khó nhưng lại cũng rất lạc quan, nghị lực.
HOÀNG HƯƠNG GIANG
