(GLO)- Một trong những sản phẩm của nghề rèn công cụ lao động sản xuất của đồng bào Tây Nguyên là con dao nhỏ, vật hữu dụng bất ly thân của nam giới. Với đức tính cần cù, đôi tay khéo léo, con dao nhỏ bé đã trợ giúp người đàn ông làm nên gia sản, có cái ăn cái mặc, làm giàu có di sản văn hóa vật chất và tinh thần của tộc người.
Con dao nhỏ, người Cơ Ho gọi là Pêh-tít, người M’Nông gọi là Pêh mbũr. Đồng bào có thể tự rèn hoặc trao đổi trong cộng đồng. Mỗi con dao nhỏ có giá trị bằng một con gà to. Đàn ông ai cũng phải có một vài con dao nhỏ cất giữ bên mình. Đây là công cụ để cắt gọt, tỉa, vót nan đan gùi, rổ, nong nia, bồ, cót chứa lúa, đan những hình tượng hoa văn bằng lát tre, song mây trang trí trên nóc nhà rông, trên cây nêu, cột lễ.
Tùy theo từng tộc người mà con dao có hình dáng, dài ngắn khác nhau. Các tộc người ở Nam Tây Nguyên như: M’Nông, Mạ, Cơ Ho thì con dao này thường nhỏ nhắn. Cán dao thường rất ngắn, chỉ nằm gọn trong lòng bàn tay; lưỡi dao cũng ngắn, hơi uốn lượn. Nếu dao có vỏ thì bỏ vào túi cá nhân, khi cần dùng mới lấy ra. Đối với một số tộc người, con dao nhỏ vừa là vật hữu dụng, vừa là “món trang sức” thể hiện nam tính. Đàn ông dân tộc Mạ, Cơ Ho thường giắt con dao nhỏ nhắn trên búi tóc. Đàn ông dân tộc M’Nông nhét nó vào lưng khố, ngay phía trước rốn. Trong khi đó, ở các tộc người Bắc Tây Nguyên như: Bahnar, Xê Đăng, Jrai, con dao này thường có cán dài, lưỡi dài. Khi thao tác, cán dao thường kẹp vào mạn sườn, giữ chặt bằng cùi chỏ. Loại dụng cụ này được bà con để nơi quy định trong nhà hoặc bỏ vào trong vỏ bao để đeo bên hông. Dao có vỏ bao vừa đẹp mắt, vừa phòng vệ khi đi vào rừng hay những nơi không an toàn.
| Con dao nhỏ gắn với nghề đan lát của đàn ông các dân tộc Tây Nguyên. Ảnh: Tấn Vịnh |
Con dao là vật dụng thể hiện sự khéo léo, cần mẫn và tháo vát của người đàn ông. Con dao nhỏ chuyên dùng để vót nan đan gùi và các vật dụng cần thiết. Người ta chặt tre, nứa, lồ ô, bức mây từ trong rừng mang về nhà lấy rựa chẻ ra rồi dùng con dao nhỏ vót thành những cái nan thật đẹp và mềm mại để làm nguyên liệu cho nghề đan lát.
Hiện nay, người ta sản xuất nhiều vật dụng bằng nhựa, sợi tổng hợp. Tuy nhiên, những đồ dùng tự đan thì đồng bào Tây Nguyên vẫn thích sử dụng. Một số nơi đã tổ chức thành nhóm chuyên làm các mặt hàng lưu niệm phục vụ khách du lịch. Con dao nhỏ là vật gắn bó suốt cuộc đời của người đàn ông, từ khi mới trưởng thành, lập gia đình đến tận lúc về già. Với đôi tay cần mẫn, chủ nhân của con dao nhỏ đã tạo ra “gia sản lớn” duy trì cuộc sống ấm no cho gia đình và tiếp thêm sức sống cho cộng đồng.
TẤN VỊNH