Đã có lúc lễ hội Aza tưởng chừng mai một, nhưng những nỗ lực của đồng bào Pa Cô đã cứu lấy một phong tục tốt đẹp được lưu truyền ngàn đời nơi vùng rẻo cao.
| Tái hiện lễ hội Aza của người Pa Cô |
Aza – lễ hội khi nhắc tên chắc hẳn nhiều người sẽ ấn tượng. Song, độ hai thập kỷ trước, người Pa Cô vì mải miết mưu sinh, ổn định cuộc sống nên bẵng quên sắc màu văn hóa này. Bây giờ, nét đẹp của người Pa Cô đã được bảo tồn, lập hồ sơ đệ trình Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.
Già làng Hồ Văn Hạnh (thôn Lê Triêng, xã Hồng Trung) bảo rằng, ngày trước khi xong mùa vụ thu hoạch, con dân Pa Cô ở khắp các bản làng lại nô nức đón chào lễ hội Aza. Với người Pa Cô, Aza là nét sinh hoạt cộng đồng, thể hiện bản sắc văn hóa riêng có. Đó không chỉ là lễ hội mà là ngày tết vui tươi, thể hiện lòng thành kính đến các vị thần linh, lòng biết ơn đến mẹ của các giống cây trồng, đặc biệt là mẹ cây lúa đã nuôi dưỡng tầng lớp con cháu từ thế hệ này đến thế hệ khác.
Tại vùng cao A Lưới, lễ hội Aza xuất hiện hầu như ở các dân tộc thiểu số, như: Tà Ôi, Cơ Tu, Pahy nhưng nét văn hóa này thể hiện đậm nét nhất trong các làng bản của người Pa Cô. Người Pa Cô có hai loại Aza, đó là Aza koonh (Aza pựưt) và Aza Kăn (Aza kâr loh ku mo). Aza koonh không ấn định khoảng cách thời gian tổ chức. Năm nào cả làng được mùa lớn thì lễ hội này sẽ diễn ra vào tháng 1 âm lịch. Aza Kăn được tổ chức hàng năm, diễn ra vào độ cuối tháng 11 đến tháng 12 âm lịch.
Để hồi sinh lễ hội này, các già làng người Pa Cô đã dốc hết tâm huyết, lưu truyền các bước nghi lễ, cúng Aza cho thế hệ trẻ. Nghe già Hạnh giới thiệu qua các bước nghi lễ để hoàn thành lễ hội Aza như vẽ nên bức tranh văn hóa đa sắc màu của nguồn cội. “Trước khi bước vào nghi lễ chính là Ka coong tro (lễ mời mẹ lúa) phải thực hiện nghi lễ a xa a rah và cha chootq. Mời mẹ lúa là phần chính của phần lễ Aza bởi mẹ lúa được người Pa Cô coi trọng nhất, được đeo cho các trang sức quý, như cườm, hạt mã não…Trong nghi lễ này có các lễ cúng aza (các vị giống cây trồng), lễ cúng giàng Xứ (giàng sông, suối, gió, mấy, núi, lửa…), lễ cúng giàng Kumuuiq (những người đã khuất), lễ cúng giàng Pa nuôn (vị thần chở che khi đi buôn bán), lễ cúng giàng Azel, lễ cúng giàng Cợt (vị thần ban tặng con người), lễ Cha ddoooi âr beh (lễ ăn cơm mới), lễ giao mâm cỗ”, già Hạnh nói.
Ngày nay, sau những nỗ lực của già làng, trưởng bản, thế hệ trẻ người Pa Cô đã nhận thức được tầm quan trọng của lễ hội Aza. Dù khá giả hay khó khăn, năm nào các gia đình, làng bản lại rộn ràng với lễ hội Aza trong những ngày cuối năm. Đây không đơn thuần là lễ hội mà còn là dịp để người dân phô diễn những nét văn hóa của người Pa Cô. Ngoài những lời hỏi thăm, chúc tụng, bên ánh lửa bập bùng, họ cùng nhau hát hò, nhảy điệu múa aza, pon, ẹo và cùng đối đáp nhau bằng dân ca câr lơi, târ a, xiềng, cha chấp trong nhịp trống, tiếng chiêng, giai điệu pâr lư ấm áp tình người. “Aza là lễ hội truyền thống của đồng bào Pa Cô nhưng về cách thức tổ chức các nghi lễ thì ít người trẻ nắm rõ. Khoảng 5 năm trở lại đây, lễ hội này được phục dựng và thường xuyên tổ chức nên chúng tôi được các già làng, trưởng bản truyền dạy. Bảo tồn Aza không chỉ lưu truyền tập tục tốt đẹp mà còn giữ được các nét văn hóa về ẩm thực, dân ca, dân nhạc của người Pa Cô”, anh Hồ Văn Hợi (xã Bắc Sơn, huyện A Lưới) chia sẻ.
Lễ hội Aza từ lâu khẳng định tình cảm gắn bó thiêng liêng của con cháu làng bản người Pa Cô. Để tăng thêm tình đoàn kết, tiết kiệm thời gian, kinh phí, tạo không khí vui tươi, phấn khởi trong toàn dân, hiện ngày hội này được tổ chức lồng ghép với ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc. Bà Lê Thị Thêm, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện A Lưới cho biết: “Người Tà Ôi có dệt zèng, đan lát đã khẳng định được vị thế. Người Pa Cô có lễ hội Aza độc đáo, do vậy chúng tôi đã có văn bản đề nghị Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch công nhân di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Lễ hội Aza đã được phục dựng, duy trì hàng năm, thông qua đó bảo tồn một nét văn hóa đặch sắc, góp phần thu hút khách du lịch đến với vùng cao A Lưới”.
QUỲNH VIÊN (baothuathienhue)