Thùng đường đen mẹ quản kỹ lắm: đậy kín, cất trong buồng, con cái muốn ăn phải hỏi xin. Còn nhớ hồi nhỏ, có lần tôi qua hàng xóm kiếm được quả cam chua, về rón rén hỏi xin mẹ ít đường để pha nước cam, mẹ chần chừ mãi rồi mới đồng ý. Tôi biết là do mẹ muốn để dành, muốn tiết kiệm.
Lâu lâu, mẹ lấy một ít đường nấu chè bồi dưỡng cho cả nhà. Được ăn chè chỉ những khi trời nắng nóng hoặc vào mùa công việc nặng nhọc. Phần đường ngon nhất ráo khô trên mặt được mẹ xắn thành viên nhỏ cất vào chiếc thố đậy kín nắp dành cho ba tôi ăn cháo sáng trước lúc ra đồng. Đường đen không rời hạt như đường cát mà kết tinh nguyên khối trong thùng; mỗi lần muốn ăn phải dùng dao hì hục xắn, nạy từng tảng.
 |
| Minh họa: Huyền Trang |
Thời gian khổ ăn toàn đường đen nên lũ nhỏ đứa nào cũng thèm đường cát quá tay; tưởng tượng món gì nấu bằng đường cát cũng ngon. Con Út than: Bác Sáu nhà giàu, nấu chè đường cát trắng tinh, dòm rõ từng hạt đậu, múi mít thấy ngon. Nhà mình toàn nấu đường đen, chén chè đen thui, đố biết thứ gì ở trong. Mẹ nghe rồi thủ thỉ: Chè nấu đường đen mới ngon! Cứ nghĩ mẹ “bảo thủ” nên nói cứng nhưng sau này lớn lên mới biết mẹ nói không hẳn sai. Không phải chè nào nấu đường đen cũng ngon; nhưng vài món chè quê xưa (bánh canh, chè nếp…) thì quả thật, nấu bằng đường đen ngon hơn đường cát. Chưa hết, bánh bò, bánh ít hoặc vài món thạch cần trộn đường khi ăn như xu xoa, sâm nam (sương sâm)… đều phải làm bằng đường đen hoặc ăn với nước si rô nấu từ đường đen mới thấy được cái “thần” của món. Nhớ có lần vợ tôi đi chợ, mua về mấy cái bánh bò làm bằng đường cát màu trắng, không vàng nâu quyến rũ như bánh bò làm từ đường đen truyền thống, nhìn thôi đã thấy không ham rồi. Ăn lại càng không ưng do bánh chỉ thuần vị ngọt mà không thơm, cái mùi thơm rất đặc trưng của bánh bò được tạo nên bởi hương bột lên men lẫn vào trong hương mật của đường.
Giờ thì đường đen đã đi vào ký ức. Xã hội công nghiệp hóa với ưu tiên số 1 cho nhu cầu tiện lợi đã từ lâu “khai tử” đường đen truyền thống. Muốn mua đường đen phải tìm lên phố, vào siêu thị trung tâm. Bán cho đủ hàng chứ dường như chẳng còn mấy người mua. Có chăng chỉ đôi người lãng đãng như tôi: Không đơn thuần đi mua một món ăn mà còn tìm mua… hoài niệm!
