Nguồn gốc và ý nghĩa của tục hái lộc sau đêm Giao thừa

Theo sách “Lễ tục trong gia đình người Việt” của tác giả Bùi Xuân Mỹ do Nhà xuất bản Văn hoá - Tôn giáo phát hành, tục hái lộc bắt nguồn từ truyền thuyết vua Hùng đi chơi xuân, hái cành lộc mang về với mục đích truyền điềm tốt lành cho con cháu. 

Truyền thuyết kể, từ thời Vua Hùng đã xuất hiện tục hái lộc. Khi các con đã khôn lớn, Vua Hùng chọn ngày lành tháng tốt làm lễ tế trời đất trên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh (thuộc tỉnh Phú Thọ hiện nay), cầu trời đất phù hộ cho mưa thuận gió hòa, muôn dân no ấm.

Chờ lúc sang canh Vua cùng Hoàng hậu vào rừng hái lộc đầu xuân. Sáng sớm, khi mặt trời xuất hiện đằng Đông, Vua chia cho mỗi người con một cành lộc và dạy rằng: "Non ở nhà, già đi ấp. Chẵn lên non, còn xuống biển.

Các con hãy mang cành lộc này đi trấn giữ các phương, răn dạy dân làm ăn trên đường đi nếu gặp điều gì không may, các con hãy mang cành lộc còn đượm sương sớm này mà vẩy lên trời thì thú dữ, ma tà sẽ bỏ chạy không hại được các con".

Trải qua mấy nghìn năm, nét đẹp này còn lưu truyền mãi mãi. Đến nay cứ sau giao thừa, người ta làm cuộc du xuân cầu cúng tìm may. Chọn được hướng đi xuất hành tốt, mọi người đến đền, chùa làm lễ. 

Theo phong tục cổ truyền và quan niệm của người xưa, hái lộc xuân từ những cây thuốc thuộc bộ tứ linh thực vật (đa, sung, sanh, si) sẽ mang đến cho mọi người những điều may mắn nhất vì những cây này tương ứng với bộ tứ linh động vật (long, lân, quy, phụng) trấn ải vùng ngoại thất, còn những lộc hái từ những cây thuộc bộ tứ quý thực vật (tùng, cúc trúc, mai) ứng với tứ bình thuộc phạm vi nội thất. Bốn góc nhà sẽ phối hợp tạo niềm vui, hạnh phúc và sức khỏe cho mọi người trong gia đình. 

"Lộc" có 2 nghĩa, nghĩa thứ nhất là nhánh cây non và nghĩa thứ 2 là bổng lộc.

Theo đó, trong cụm từ “hái lộc đầu xuân” sẽ mang ý nghĩa là một mầm non vừa nhú ra từ thân cây, từ nách lá.

Theo tục người xưa, đầu năm, mọi người sau khi đến đình, chùa thắp hương đầu năm sẽ hái một nhánh cây non mang về treo trước nhà hoặc bày trên bàn thờ với hy vọng có thể đem phước lộc về cho gia đình. Khi hái xong thì niệm chú: "Xin lộc lấy may!" rồi mới ngắt. Nhất thiết không được cho lộc nếu cho lộc sẻ mất lộc. 

Có trường hợp nhiều khi quá đông người, không thể vào lễ trước bàn thờ, phải đứng ngoài sân cầm hương thắp khấu đầu vái và khẩn cầu. Có người mang theo về vài ba nén hương gọi là hương lộc đem cắm vào bát hương Táo quân ở nhà. Lửa đỏ ở mấy nén hương là lộc Phật Thánh bàn, biểu tượng cho thịnh vượng. 

Tuy nhiên, ngày nay, tục lệ hái lộc nên đi kèm với việc bảo vệ thiên nhiên, tránh phá hoại cây cối. Một số người lựa chọn thay vì hái lộc có thể mua cây mía để thay thế.