Cùng chúng tôi dạo một lượt quanh làng, ông Triệu Sinh Thành-Phó Trưởng thôn Lơ Bơ (xã Chư Krêy, huyện Kông Chro) cho biết: Năm 2008, một số hộ người Dao ở huyện Đình Lập, Lộc Bình (tỉnh Lạng Sơn) và tỉnh Cao Bằng di cư tự do vào Chư Krêy lập nghiệp. Bà con mang theo nhiều phong tục tập quán, nét văn hóa đặc trưng. Làng có 75 hộ người Bahnar và 36 hộ người Dao sinh sống thuận hòa. “15 năm qua, bà con chịu khó làm lụng, phát triển sản xuất, đời sống dần ổn định. Khi mới vào Chư Krêy, 100% hộ người Dao thuộc diện hộ nghèo, song đến nay chỉ còn 14 hộ nghèo. Dẫu cuộc sống chưa hết khó khăn nhưng một số nét văn hóa truyền thống như: thờ cúng tổ tiên, lễ hội, trang phục... đều được gìn giữ nguyên vẹn”-ông Thành nói.
Năm 1982, 11 gia đình người Mông từ vùng núi cao Tây Bắc để đến lập nghiệp tại xã Ya Hội, huyện Đak Pơ.
Tại xã Lơ Ku (huyện Kbang), từ năm 1984 đến năm 2000, nhiều nhóm người thuộc các dân tộc khác nhau ở các tỉnh: Cao Bằng, Thái Nguyên, Thanh Hóa, Tuyên Quang, Lạng Sơn… rời quê hương tìm đến định cư, tập trung ở thôn 1 và thôn 2.
Theo Chủ tịch UBND xã Hồ Xuân Dương: Xã Lơ Ku có 8 thôn, làng với 12 dân tộc anh em, trong đó, người Bahnar chiếm 60% dân số. Những năm qua, song song với gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình, bà con luôn nêu cao tinh thần đoàn kết, chung tay xây dựng Lơ Ku ngày càng giàu đẹp. Vào dịp Tết Nguyên đán, xã tổ chức ngày hội văn hóa-thể thao các dân tộc nhằm tạo không khí vui tươi, phấn khởi, thu hút đông đảo người dân tham gia. Bà con cũng thường xuyên tham gia các hoạt động văn hóa-văn nghệ do địa phương tổ chức. Các thôn, làng chủ động tổ chức các môn thể thao truyền thống, trò chơi dân gian như: tung còn, múa sạp vào các dịp lễ, Tết... Những hoạt động này đã góp phần làm phong phú bản sắc văn hóa của các dân tộc anh em đang sinh sống trên địa bàn xã nói riêng và của huyện Kbang nói chung.
Huyện Kbang hiện có 21 dân tộc anh em cùng sinh sống với nhiều nét sinh hoạt văn hóa truyền thống độc đáo. Nơi đây còn lưu giữ nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của các dân tộc thiểu số. Trên địa bàn huyện có nhiều điểm di tích lịch sử thuộc Quần thể di tích quốc gia đặc biệt Tây Sơn Thượng đạo và cấp tỉnh như: Vườn Mít-Cánh đồng Cô Hầu (xã Nghĩa An), Làng kháng chiến Stơr (xã Tơ Tung) và Khu di tích lịch sử cách mạng của tỉnh (xã Krong)… kết nối tạo thành các điểm đến, góp phần phát triển du lịch của địa phương.
Những năm qua, huyện Kông Chro cũng đã triển khai nhiều giải pháp bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Đến nay, 74 thôn, làng, tổ dân phố trên địa bàn huyện đã thành lập 104 đội chiêng người lớn, 23 đội cồng chiêng nữ và 5 đội cồng chiêng “nhí”. Toàn huyện có 25 nghệ nhân, người biết chỉnh chiêng; 98 nghệ nhân, người biết tạc tượng; 100 nghệ nhân, người biết hát dân ca, hơmon; 355 người biết sử dụng nhạc cụ dân tộc. Các thôn, làng, tổ dân phố gìn giữ 537 bộ cồng chiêng cùng với 102 nhà rông khang trang, cơ bản giữ được kiến trúc truyền thống độc đáo.
Còn tại thị xã An Khê, từ năm 2014 đến 2018, các nhà khảo cổ học Nga và Việt Nam khai quật và phát hiện các di chỉ sơ kỳ Đá cũ ở Rộc Tưng (xã Xuân An) và Gò Đá (phường An Bình). Qua nhiều lần hội thảo quốc tế, các nhà khoa học xác định các di chỉ sơ kỳ Đá cũ An Khê có niên đại hơn 80 vạn đến 1 triệu năm cách ngày nay. Năm 2022, Di tích khảo cổ Rộc Tưng-Gò Đá đã được Thủ tướng Chính phủ quyết định xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt. Cũng trong năm 2022, Quần thể di tích Tây Sơn Thượng đạo gắn liền với cuộc khởi nghĩa nông dân Tây Sơn vào thế kỷ XVIII với 17 di tích phân bố trên địa bàn các huyện: Đak Pơ, Kbang, Kông Chro và thị xã An Khê được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt. Không những thế, trên địa bàn thị xã An Khê còn có hệ thống lễ hội mang bản sắc riêng độc đáo như: lễ cúng Khai Sơn, Quý Xuân, Quý Thu; lễ giỗ Hoàng đế Quang Trung, nhất là lễ kỷ niệm Chiến thắng Ngọc Hồi-Đống Đa và Hội Cầu huê của người Việt vùng An Khê được tổ chức mỗi năm, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách.