Chỉ mất hơn nửa đầu năm 2023, xuất khẩu sầu riêng đã mang lại tỉ USD, lật đổ "ngôi vương" của thanh long nhiều năm liên tục trước đó. Và cũng chính từ lúc cán đích cột mốc nói trên, sầu riêng lao vào đường đua: lập kỷ lục, phá kỷ lục liên tục. Thống kê hết 10 tháng năm nay, loại trái cây này đã mang về 2,2 tỉ USD, một con số trong mơ. Thế nhưng, đằng sau sự bứt phá ngoạn mục đó vẫn thường trực những rủi ro, những nỗi lo...
Đầu tiên, sầu riêng đang phụ thuộc gần như hoàn toàn vào thị trường Trung Quốc. Mà thị trường này vốn nổi tiếng thất thường, khi thì mở toang rồi lúc lại đột ngột đóng cửa. Ngay thời điểm hiện tại, hàng ngàn hộ nuôi với hàng trăm ngàn tấn tôm hùm bông của VN đang khốn đốn vì Trung Quốc, thị trường lớn nhất của chúng ta, đột ngột ngưng nhập khẩu với một quy định mới. Chuyện này thường xuyên xảy ra và không loại trừ bất cứ mặt hàng nào. Vì thế, dù sầu riêng liên tục bứt tốc và tiềm năng vẫn còn rất lớn, các cơ quan chức năng vẫn không quên cảnh báo trào lưu chặt bỏ các loại cây khác thay thế bằng sầu riêng. Bởi Trung Quốc chỉ cần "hắt hơi", loại trái cây tỉ USD của VN chắc chắn "ốm nặng". Đây là kịch bản mà chúng ta phải dự liệu trước.
Thứ hai, lo phía bạn 1 thì lo chính chúng ta 10. Mới hôm qua, Cơ quan Kiểm dịch Nhật Bản yêu cầu tiêu hủy 2 lô sầu riêng, ớt đông lạnh nhập từ VN do tồn dư hóa chất bảo vệ thực vật. Với thị trường Trung Quốc, tình trạng giả mạo mã vùng trồng đã được cảnh báo nhiều lần nhưng vẫn xảy ra. Đến hết tháng 9, phía bạn đã 6 lần gửi cho VN thông báo về vi phạm mã số vùng trồng, với 439 trường hợp. Chưa kể tình trạng cắt non hái sớm; chất lượng thiếu ổn định... Bạn không thất thường mà ta không uy tín thì nguy cơ bị tuýt còi, vạ lây cho cả một ngành tỉ USD có thể đến bất cứ lúc nào.
Thứ ba, dư địa thị trường cho sầu riêng vẫn còn rất lớn nhưng nếu chúng ta không tính đến ngành công nghiệp sầu riêng mà cứ lao vào xuất tươi như hiện nay thì sớm muộn cũng có lúc ứ hàng dội chợ. Nên nhớ, "ông trùm" sầu riêng Thái Lan cũng nhập sầu riêng của VN để chế biến vì giá trị cao. Ngoài Trung Quốc, các quốc gia mê sầu riêng như Singapore, Nhật Bản... cũng sử dụng trái cây này trong ngành công nghiệp thực phẩm rất nhiều. Vì thế, nếu mở thêm các đại lộ cho sầu riêng đông lạnh, bột sầu riêng, sầu riêng sấy... thì dư địa có thể tăng gấp nhiều lần những kỷ lục mà chúng ta đang hân hoan hiện nay.
Thật ra, câu chuyện của sầu riêng không mới. Lịch sử đã chứng kiến không ít nông sản bứt phá, trở thành ngôi sao trên bản đồ xuất khẩu của VN rồi vì lý do này, lý do kia phải nhường chỗ cho mặt hàng khác. Đó cũng là chuyện bình thường, là quy luật của thị trường. Tuy nhiên, cũng phải thừa nhận có rất nhiều tồn tại mà chúng ta vẫn chưa cải thiện. Như việc xây dựng ngành công nghiệp chế biến, nâng cao giá trị cho nông sản; kiểm soát chặt chẽ chất lượng, truy xuất nguồn gốc; an toàn vệ sinh thực phẩm; đa dạng hóa thị trường... cứ nói, cứ xới lên rồi để đó. Cái gì dễ, ta lao theo làm trước, làm mãi...
Nên đằng sau các kỷ lục của sầu riêng cũng như nhiều nông sản khác, vẫn thường trực sự phấp phỏng, lo âu...