Chấm dứt hợp đồng ở công ty cũ, bà Nguyệt nhận trợ cấp một lần (năm 2003) và làm việc cho công ty mới. Đến năm 2022, bà Nguyệt thôi việc, lần này hồ sơ nhận trợ cấp một lần bị BHXH TP HCM từ chối giải quyết vì vi phạm quy định hưởng BHXH một lần trong lần hưởng trước đó nên phải chờ hướng dẫn của BHXH Việt Nam.
Thời gian qua, không ít doanh nghiệp (DN) lâm vào cảnh khó khăn do không có đơn hàng, phải ngừng sản xuất và cho người lao động (NLĐ) nghỉ việc. DN không có khả năng khắc phục toàn bộ nợ BHXH một lần mà mong muốn được đóng nhiều lần, trong đó ưu tiên đóng trước một phần nợ để giải quyết trước quyền lợi cho một số trường hợp NLĐ đặc biệt khó khăn như mang thai, nuôi con nhỏ, ốm đau, lớn tuổi… Tuy nhiên, đề xuất này bị cơ quan BHXH từ chối, buộc phải đóng đủ số nợ một lần mới chốt sổ cho NLĐ. Việc cứng nhắc trong quy định này không chỉ khiến quỹ BHXH bị thất thu mà còn khiến cho quyền lợi hợp pháp, chính đáng của NLĐ bị ảnh hưởng, họ phải chịu hậu quả do lỗi không phải do mình gây ra…
Đây là những ví dụ điển hình về vướng mắc trong giải quyết quyền lợi BHXH của NLĐ. Đành rằng mục tiêu bảo toàn quỹ BHXH là đúng, song không ít quy định trong vận dụng thực tế đã tỏ ra không phù hợp, nhất là sự cứng nhắc đã tạo ra những điểm nghẽn trong giải quyết quyền lợi NLĐ. Trong nhiều trường hợp, NLĐ bị ảnh hưởng quyền lợi chỉ vì DN thực hiện không đúng luật và giải quyết quyền lợi cho NLĐ một cách linh hoạt, xét cho cùng, là hợp lý, công bằng và đều có lối ra.
Những năm gần đây, chính sách BHXH ngày càng đi vào đời sống xã hội. Cơ quan BHXH đã có những đóng góp tích cực, ngày càng chứng tỏ tầm quan trọng của một trụ đỡ trong hệ thống an sinh xã hội quốc gia. Nhưng tốt rồi, càng cần phải tốt hơn. Nếu chỉ chạy theo số lượng, chỉ tiêu lấp đầy tỉ lệ tham gia BHXH mà không quan tâm nhiều đến quyền lợi người thụ hưởng thì những nỗ lực hay các con số, chỉ tiêu không mang đầy đủ ý nghĩa tốt đẹp của chủ trương. Hiện nay, Luật BHXH sửa đổi đang được đưa ra lấy ý kiến đóng góp của các cấp, ngành, cũng là cơ hội để điều chỉnh các chính sách BHXH ngày càng phù hợp hơn, tính khả thi cao hơn, những vướng mắc lâu nay sẽ được tháo gỡ.
Trong thời gian chờ đợi ban hành luật mới, rất cần sự giải quyết linh hoạt các vấn đề phát sinh, nhất là quyền lợi của NLĐ trong các DN chậm đóng, nợ đọng BHXH; các quyền lợi về trợ cấp một lần của NLĐ. Nại ra các lý do DN vi phạm, hồ sơ chưa hoàn tất, chờ hướng dẫn của cấp thẩm quyền… là việc dễ dàng nhất với cơ quan BHXH, song nếu ngành BHXH có sự linh hoạt trong nhìn nhận vấn đề, hẳn sẽ có cách giải quyết thỏa đáng hơn quyền lợi của NLĐ.
Trong quá trình sửa đổi luật BHXH, hãy tháo gỡ ngay những bất hợp lý, không đẩy thiệt thòi cho NLĐ; phải tăng tính hấp dẫn của chính sách BHXH để thu hút nhiều người tham gia. Đây là thời điểm quan trọng để có những góp ý, điều chỉnh pháp luật về BHXH ngày càng tiến bộ, tính khả thi cao.