Một nghiên cứu mới được công bố trên chuyên san Nature Medicine cho thấy virus Corona mới (SARS-CoV-2) gây bệnh COVID-19 xuất hiện từ thành phố Vũ Hán của Trung Quốc là một sản phẩm của tiến hóa tự nhiên.
 |
Các nhà khoa học khẩn trương nghiên cứu bào chế vắc xin phòng chống SARS-CoV-2 gây bệnh COVID-19. Ảnh: AFP
Việc phân tích dữ liệu trình tự bộ gien SARS-CoV-2 gây bệnh COVID-19 được công khai và các virus có liên quan không tìm thấy bằng chứng nào cho thấy virus Corona mới được tạo ra trong phòng thí nghiệm hoặc được “thiết kế chỉnh sửa gien”.
Có nguồn gốc tự nhiên?
“Bằng cách so sánh dữ liệu trình tự bộ gien có sẵn cho các chủng virus Corona đã biết, chúng tôi có thể xác định chắc chắn rằng SARS-CoV-2 có nguồn gốc thông qua các quá trình tự nhiên”, theo Science Daily dẫn lời trưởng nhóm nghiên cứu, tiến sĩ Kristian Andersen thuộc Viện Nghiên cứu Scripps, một cơ sở nghiên cứu y tế phi lợi nhuận tại Mỹ.
Ngoài tiến sĩ Andersen, các tác giả của bài báo mang tên: “Nguồn gốc gần nhất của SARS-CoV-2”, gồm có các nhà khoa học Robert F. Garry của Đại học Tulane (Mỹ), Edward Holmes của Đại học Sydney (Úc), Andrew Rambaut của Đại học Edinburgh (Scotland) và W. Ian Lipkin của Đại học Columbia (Mỹ).
Theo các chuyên gia, virus Corona là một họ virus lớn có thể gây bệnh ở mức độ nghiêm trọng. Bệnh nặng đầu tiên được biết đến do virus Corona gây ra là dịch Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS) năm 2003 ở Trung Quốc. Một đợt bùng phát bệnh nặng thứ hai do virus Corona gây ra bắt đầu vào năm 2012 tại Ả Rập Xê Út với Hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS).
 |
Các nhân viên phun xịt khử khuẩn tại một ngôi chợ ở Deagu, Hàn Quốc. Ảnh: AFP
Các nhà khoa học đã phân tích khuôn mẫu di truyền cho protein tăng đột biến, vũ khí ở bên ngoài virus Corona mà nó sử dụng để bám lấy và xâm nhập vào các bức tường bên ngoài của tế bào người và động vật.
Cụ thể hơn, họ tập trung vào hai tính năng quan trọng của protein tăng đột biến gồm: miền liên kết với thụ thể (RBD) - một loại móc bám vào tế bào chủ, và vị trí phân cắt - dụng cụ mở hộp phân tử cho phép virus Corona bẻ khóa xâm nhập vào các tế bào chủ.
Các nhà khoa học phát hiện ra rằng phần RBD của protein tăng đột biến trong SARS-CoV-2 đã tiến hóa để tấn công hiệu quả một đặc điểm phân tử ở bên ngoài tế bào người gọi là ACE2 - một thụ thể liên quan đến điều hòa huyết áp.
Protein tăng đột biến SARS-CoV-2 rất hiệu quả trong việc liên kết các tế bào người. Trên thực tế, các nhà khoa học kết luận rằng đó là kết quả của chọn lọc tự nhiên chứ không phải sản phẩm của “chế tạo hoặc chỉnh sửa gien”.
Bằng chứng về sự tiến hóa tự nhiên này được hỗ trợ bởi dữ liệu về xương sống của SARS-CoV-2 - cấu trúc phân tử tổng thể của nó. Nếu ai đó đang tìm cách chế tạo một loại virus Corona mới như một mầm bệnh, họ sẽ tạo ra nó từ xương sống của một loại virus đã chứng tỏ khả năng gây bệnh.
Nhưng các nhà khoa học phát hiện ra rằng xương sống SARS-CoV-2 khác biệt đáng kể so với các loại virus Corona đã biết và hầu hết giống với các virus liên quan được tìm thấy ở dơi và tê tê.
“Hai tính năng của virus Corona mới, các đột biến trong phần RBD của protein tăng đột biến và xương sống khác biệt của nó, loại trừ [khả năng] thao tác trong phòng thí nghiệm là nguồn gốc tiềm năng của SARS-CoV-2”, ông Andersen khẳng định.
Tiến sĩ Josie Golding tại Anh nói rằng những phát hiện của ông Andersen và các đồng nghiệp của ông là “rất quan trọng vì đưa ra một quan sát dựa trên bằng chứng để làm rõ những tin đồn đang lan truyền về nguồn gốc của SARS-CoV-2 gây ra bệnh COVID-19”.
“Họ kết luận rằng SARS-CoV-2 là sản phẩm của quá trình tiến hóa tự nhiên, chấm dứt mọi suy đoán về kỹ thuật di truyền có chủ ý”, tiến sĩ Goulding nói thêm.
Hai kịch bản của SARS-CoV-2
Dựa trên phân tích giải trình tự bộ gien được công bố, tiến sĩ Andersen và các cộng sự của ông đã kết luận rằng nguồn gốc khả dĩ nhất của SARS-CoV-2 gây dịch bệnh COVID-19 theo một trong hai tình huống có thể xảy ra như sau.
Trong một kịch bản, SARS-CoV-2 đã tiến hóa đến trạng thái gây bệnh hiện tại thông qua chọn lọc tự nhiên trong vật chủ không phải là người và sau đó nhảy sang người.
Đây là cách mà các đợt bùng phát virus Corona trước đây đã xuất hiện, với việc con người nhiễm virus sau khi tiếp xúc trực tiếp với cầy hương (SARS) và lạc đà (MERS).
 |
Một chốt kiểm tra virus Corona ở Munich, Đức. Ảnh: AFP
Các nhà nghiên cứu xem dơi có khả năng cao nhất là ổ chứa SARS-CoV-2 vì nó rất giống với virus Corona ở dơi. Tuy nhiên, không có trường hợp nào được ghi nhận là truyền bệnh trực tiếp từ dơi sang người. Điều này cho thấy rằng vật chủ trung gian có khả năng liên quan giữa dơi và người.
Trong kịch bản đang được đề cập, cả hai tính năng đặc biệt của protein tăng đột biến của SARS-CoV-2 - phần RBD liên kết với các tế bào và vị trí phân cắt mở virus sẽ tiến hóa đến trạng thái hiện tại của chúng trước khi xâm nhập vào người.
Trong trường hợp này, dịch bệnh COVID-19 hiện tại có thể bùng phát nhanh chóng ngay khi con người bị nhiễm bệnh, vì virus đã phát triển các tính năng khiến nó gây bệnh và có khả năng lây lan giữa người và người.
Trong kịch bản khác, một phiên bản virus không gây bệnh đã nhảy từ vật chủ là động vật sang người và sau đó tiến hóa đến trạng thái gây bệnh hiện tại ở con người.
Chẳng hạn, một số virus Corona từ tê tê có cấu trúc RBD rất giống với RBD của SARS-CoV-2 gây dịch bệnh COVID-19. Một virus Corona từ tê tê có thể đã được truyền sang người, trực tiếp hoặc thông qua một vật chủ trung gian như cầy hương hoặc chồn sương.
Sau đó, đặc tính protein tăng đột biến khác của SARS-CoV-2, vị trí phân cắt, có thể đã tiến hóa trong vật chủ con người rồi lây lan.
 |
Một phòng điều chế vắc xin phòng chống SARS-CoV-2 ở Đức. Ảnh: Reuters
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng vị trí phân cắt SARS-CoV-2 gây dịch bệnh COVID-19 có vẻ giống với vị trí phân cắt của các chủng cúm gia cầm đã được chứng minh là dễ dàng lây truyền giữa người với người.
SARS-CoV-2 có thể đã phát triển một vị trí phân cắt độc hại như vậy trong tế bào người và sớm khởi phát dịch bệnh COVID-19 như hiện nay, vì virus Corona này ngày càng có thể lây lan giữa người với người nhiều hơn.
Đồng tác giả nghiên cứu Andrew Rambaut cảnh báo rằng thật khó để biết kịch bản nào ở trên là khả dĩ nhất.
Nếu SARS-CoV-2 gây dịch bệnh COVID-19 xâm nhập vào người ở dạng gây bệnh hiện tại từ nguồn động vật, nó sẽ làm tăng khả năng bùng phát trong tương lai, vì chủng virus Corona gây bệnh vẫn có thể lưu hành trong quần thể động vật và một lần nữa có thể nhảy sang con người.
Khả năng thấp hơn là một loại virus Corona không gây bệnh xâm nhập vào quần thể người và sau đó tiến hóa các đặc tính tương tự như SARS-CoV-2 gây dịch bệnh COVID-19.
Vào ngày 31.12.2019, các nhà chức trách Trung Quốc cảnh báo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về sự bùng phát của một chủng virus Corona mới gây bệnh nặng, sau đó được đặt tên là SARS-CoV-2.
SARS-CoV-2 gây dịch bệnh COVID-19 đến nay đã làm hơn 214.890 ca nhiễm virus Corona chủng mới trên thế giới, trong đó có 8.700 người tử vong.
Danh Toại (Thanh Niên)
