Chúng tôi áp ly cà phê nóng ấm vào lòng tay, khẽ xoay câu chuyện về một quãng xa, khi trước mắt là những thửa ruộng chỉ còn trơ gốc rạ. Ráng chiều vẽ những vệt ối đỏ loang trong khoảng chân trời xam xám, nối những ngọn đồi liền với những thửa ruộng nằm quanh thung lũng. Khói phơ phất bay lên từ đồng ruộng. Chúng tôi gọi mùa này là mùa đốt đồng.
Khi lúa đã thu hoạch xong, rơm rạ trên ruộng thường được thu gom gọn gàng. Trước đây, rạ rơm cũng được mang hết về nhà. Thường thì phần rạ dùng để làm chất đốt, dùng lợp mái nhà, còn phần rơm thì tích trữ làm thức ăn cho gia súc, nhất là vào mùa đông.
Ngày ấy, phần gốc rạ dưới cùng thường được cuốc lên, phơi thật khô, chất đống lại rồi đốt. Gốc rạ lẫn với đất bùn khô cứng, chỉ cháy ngun ngún trong tiết trời se sắt. Những ngọn khói cũng vương vất bay lên giữa vòm trời xám ngắt. Bây giờ thì người ta chất đống cả rạ lẫn rơm rồi đốt, khói mù mịt cả một vùng. Mẹ tôi bảo, làm ruộng thường phải đốt đồng như vậy là để diệt trừ bớt mầm sâu bệnh, bổ sung dưỡng chất cho đất để gieo trồng vụ sau.
Những buổi chiều mùa đông ngun ngún khói như thế, đôi bàn chân chúng tôi mê mải chạy trên ruộng đồng. Mùi của khói lúc ấy không chỉ là mùi hương của lửa. Nó còn là mùi của bùn ruộng ngai ngái, mùi của rạ rơm ủ ngấu, mùi của tháng năm in hằn lên vai áo đẫm mồ hôi, mùi của dại thơ với những tiếng cười văn vắt vọng xuống lòng sông đã lắng trong…
Mùa ấy, những con sông bắt đầu lặng dần, không còn vẩn đục màu phù sa nữa. Chúng tôi ngồi tụm lại cùng nhau, đống lửa có thêm vài ba con cào cào, châu chấu, đôi củ khoai mót được gần đó bỏ vào nướng, thơm lựng cả trời chiều. Mùa đông thường đưa người ta xích lại gần với nhau hơn.
Cái thuở đứa nào cũng phong phanh manh áo cũ, gió lùa vào người, co ro giữa đồng bãi. Đống lửa ngun ngún sợi khói phơ phất ở giữa đồng ấy như một cứu cánh cho đám trẻ chúng tôi. Trâu bò nhẩn nha gặm nốt đám cỏ ven bờ, chúng tôi cũng có thể nán lại với nhau lâu hơn, thảnh thơi hơn, bên đống lửa cùng niềm vui trẻ thơ ấm áp.
Hồi đó, mấy đứa con gái chúng tôi còn có một niềm vui khác, đó là đem theo những cuộn len để tranh thủ đan móc trong lúc ngồi trông chừng trâu bò. Những cuộn len được gỡ ra từ những chiếc áo cũ đã rách nát hoặc chật không thể mặc được nữa. Sợi len thường nhiều màu sắc và chi chít những mối nối. Tôi không còn nhớ ai là người đầu tiên bày dạy việc đan lát, thêu thùa cho mình. Nhưng thời của tôi, bạn nữ nào cũng có thể làm những việc nữ công gia chánh rất khéo léo. Những sợi len cũ được chúng tôi tận dụng, nối vào nhau rồi đan thành chiếc áo mới với nhiều màu sắc được phối với nhau. Đôi que đan được vót từ loại tre thật già, chuốt cho thật nhẵn, lấy chút mỡ quết sơ cho trơn, rồi hơ qua lửa.
Tôi còn nhớ mình đã từng sở hữu đôi que đan lên nước bóng loáng. Những tấm áo do đôi bàn tay mình tự đan dường như đã làm cho mùa đông đỡ lạnh hơn. Những tấm áo sặc sỡ sắc màu và mặt trong chi chít những mối nối. Những tấm áo độc nhất vô nhị, chẳng thể tìm đâu ra phiên bản thứ hai.
Ly cà phê vẫn còn ấm nóng trong trời chiều ngun ngún gió. Đôi tay người bạn gái ngồi cùng tôi hôm ấy thoăn thoắt với cuộn len lăn chầm chậm trên mặt bàn. Tôi vu vơ nhìn sợi khói mảnh như tơ vấn vít trong ráng đỏ. Một cảm giác thân thuộc chợt dâng đầy. Tôi cũng đã từng tỉ mẩn ngồi kết từng mũi len mà làm thành tấm áo cho mùa đông ấm áp.
Giữa những buổi chớm đông, khói đốt đồng vấn vít trời chiều như thế này. Những thói quen được tạo lập từ thuở nhỏ đã khiến tôi luôn gìn giữ được gốc quê cho mình, dù tôi có nương mình vào phố phường lâu đến thế nào. Như cái khoảnh khắc trông khói vương lên trong ráng chiều và nhìn cuộn len xoay xoay trước mặt. Tôi mường tượng về nếp nhà tranh nằm khuất sâu trong tâm trí, gà vịt lục tục kéo nhau về chuồng, dòng sông đã lắng lớp phù sa thanh thản giữa ruộng đồng, chỉ còn những đám khói vẩn vơ nhẹ bay lên trong trời đông xam xám.
Mùa đông đến, tôi thường nghĩ đến những điều thật ấm áp. Không biết có phải do gió lạnh hay không?