Văn hóa truyền thống ở Tây Nguyên nếu không được bảo tồn một cách tích cực thì sẽ mất dần trong đời sống tinh thần của thế hệ trẻ hôm nay và sẽ thay vào đó những thứ văn hóa ngoại lai. Nghệ nhân Y Thim ở Buôn Yă- Đak Lak mở đầu câu chuyện về việc bảo tồn, gìn giữ giá trị đặc sắc của văn hóa Tây Nguyên trong nỗi lo lắng như vậy.
Hồi còn nhỏ ở buôn Ea Bông, xã Cư Êbur, TP. Buôn Ma Thuột (Đak Lak), mỗi lúc nghe tiếng đàn goong hay tiếng chiêng cất lên là cậu bé Y Thim trốn nhà tìm đến. Lớn lên anh tham gia làm công tác đoàn Thanh niên ở xã và cũng mải mê sưu tầm, lưu giữ những hiện vật mang đậm bản sắc của văn hóa Tây Nguyên. Sau khi đi học ở Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Đak Lak và Đại học Văn hóa, Y Thim càng thấu hiểu và say mê hơn những việc làm có ý nghĩa đích thực trong công tác bảo tồn, gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên trên quê hương mình.
 |
| Y Thim giới thiệu hiện vật sưu tầm. Ảnh: Ngọc Như |
Anh trưng bày ở nhà sàn trong buôn như một bảo tàng riêng cho lớp trẻ thưởng thức, học tập và chiêm ngưỡng. Có người cho rằng, Y Thim là người đầu tiên xây dựng được “Bảo tàng văn hóa tư nhân” ở Tây Nguyên. Anh còn bỏ ra hàng trăm triệu đồng để mua một căn nhà sàn cổ về trưng bày và lưu giữ hiện vật. Hiện trong ngôi nhà sàn cổ làm bảo tàng lưu giữ cổ vật của Y Thim đang trưng bày 30 ché túk, ché tang, hàng chục bộ chiêng cổ của các dân tộc Jrai, Ê Đê, Mnông và hàng trăm vật dụng sinh hoạt, đồ trang sức... Trong đó, những ché quý có giá trị bằng voi, hoặc trâu; có những vật dụng sinh hoạt trước đây của gia đình tộc trưởng, tù trưởng; đồ nghề săn bắt và thuần dưỡng voi rừng của già làng ở Bản Đôn; có cả những chiếc ghế kpan được làm bằng những cây gỗ quý to dài hàng chục mét. Bên cạnh việc sưu tầm cổ vật, Y Thim còn chế tác, truyền dạy cho lớp trẻ sử dụng được nhiều nhạc khí, nhạc cụ dân tộc.
Hàng ngày vào buổi tối hoặc cuối tuần, lớp trẻ đến đây còn được cha con Y Thim truyền dạy cho cách đánh chiêng, chơi đàn và biết cảm nhận những bài dân ca Tây Nguyên đặc sắc. Cha con Y Thim còn dạy cho lớp trẻ cách chỉnh chiêng và chế tác các loại nhạc cụ dân tộc thiểu số Tây Nguyên. Y Thim cho rằng, không chỉ sưu tầm, lưu giữ những cổ vật ở bảo tàng mà còn phải làm cho nó “sống”, nghĩa là truyền dạy cho lớp trẻ cách chơi, cách thưởng thức, chế tác và đi biểu diễn những loại nhạc cụ dân tộc đó ở mọi nơi mới thấm được vào đời sống tinh thần của bà con và thế hệ trẻ hôm nay. Cồng chiêng cũng như các loại nhạc cụ văn hóa Tây Nguyên nếu không được “sống” trong thế giới tinh thần của bà con thì sẽ trở thành những cổ vật ở bảo tàng và không còn giá trị đúng nghĩa của nó. Y Thim cũng trăn trở rằng, lớp trẻ ở Tây Nguyên bây giờ không ít người thích nhạc ngoại, quên hết những nét văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc.
Y Thim cùng cha vợ là Y Wil đau đáu mỗi khi nhìn thấy những chiếc chiêng bị bỏ rơi hay mua bán đồng nát. Hai cha con anh tìm mọi cách để mua về chỉnh sửa lại rồi dạy lớp trẻ cách đánh. Bây giờ gia đình Y Thim sở hữu nhiều chiêng, ché vào loại bậc nhất Tây Nguyên.
Cứ đều đặn mỗi ngày, sau những giờ làm việc ở Trung tâm Văn hóa Đak Lak, Y Thim lại về chỉnh chiêng, dạy lớp trẻ cách đánh và tập trung xây dựng đội cồng chiêng trẻ trong buôn. Hiện đội chiêng trẻ này có thể tham gia những lễ hội truyền thống như lễ đâm trâu, lễ cúng bến nước, lễ mừng lúa mới, diễn tấu cồng chiêng, hát dân ca dân vũ và đi biểu diễn ở các lễ hội.
Y Thim muốn chứng minh với mọi người rằng, sự trường tồn của âm nhạc dân tộc và văn hóa Tây Nguyên từ ngàn đời là bởi chính bản thân nó có sức hấp dẫn đặc biệt một cách tự nhiên trong môi trường sống ở các buôn làng Tây Nguyên.
Ngọc Như
